Kizilkum

Kizilkum (uzbečki Qizilqum; kazaški Қыzыlқұm; u prevodu crveni pesak) je pustinja koja se prostire kroz Kazahstan, Uzbekistan i manjim delom kroz Turkmenistan, jugoistočno od Aralskog jezera, između reka Amu Darja i Sir Darja.

Nalazi se blizu grada Buhara. Pokriva površinu od km², što je čini 11. pustinjom po površini na svetu. Poljoprivredna naselja nalaze se oko reka i oaza, gde se gaji pamuk, pirinač i pšenica. Polunomadska plemena gaje „karakul“ ovce i kamile.

Vodu joj donose Sir Darja iz Tjen Šana i Kriškog gorja, dok se vode sa Pamira i iz Hindukuša slivaju u Turansku niziju Amu Darjom. Zbog poplava reka retki stanovici nizije su ranije često stradali, a sada je na Sir Darji izgrađen sistem brana koji sprečava poplave i omogućuje navodnjavanje žednog tla.

Većina velikih oaza Kizilkuma nalazi se uz obod pustinje, gde su kanali kopani još pre nekoliko godina, da bi se uhvatila voda planinskih reka. Oaze dobijaju električnu energiju iz hidroelektrana na Sir Darji (Ferhatska elektrana i druge). Navodnjeno tlo je pretvoreno u pamučna polja.

Geografija

Teritorija pretežno čini velika ravnica nadmorske visine do 300 m iznad nivoa mora, sa nekoliko depresija i visoravni. Površinu najvećim delom pokrivaju peščane dine (barkani); na severozapadu postoje velike oblasti pokrivene takirom (slojem gline); postoji i nekoliko oaza. Postoje poljoprivredna naselja duž reka i u oazama.

Fauna

Fauna Kizilkuma obuhvata izuzetno retke vrste, poput stepske, sajga antilope (Saiga tatarica) i velikog varana, koji može da dosegne dužinu od 1,6 metara. Postoji rezervat prirode Kizilkum, u pokrajini Bukara, osnovan 1971. godine. Rezervat se prostire na 101.000 km² i smešten je na plavnom tlu (tugaj) Amu-Darje, blizu naselja Dargan Ata. Fauna obuhvata: Bukara jelena (lokalna varijanta običnog jelena), divlje svinje (Sus scrofa), fazana (Phasianus colchicus), surog orla (Aquila chrysaetos) i dr.

Drugi rezervat (ili ekološki centar), „Đejran”, nalazi se 40 km južno od Bukare. Ukupna površina rezervata iznosi 51.450 km². U njemu se uzgajaju retke životinjske vrste kao što su: gazele (Gazella subgutturosa), divlji konj Prževalskog (Equus przewalskii), kulan (Equus hemionus) i velika droplja (Otis tarda). Rezervat je osnovan 1977. godine.

Privreda

Lokalno stanovništvo velike površine Kizilkuma upotrebljava za ispašu stoke (pretežno ovaca, baktrijskih kamila i jednogrbih kamila).

Kizilkum je poznat po nalazištima zlata, uranijuma, bakra, aluminijuma, srebra, prirodnog gasa i nafte. Razvoj većine čuvenih nalazišta zlata u Murantauu započeo je ranih 1960-ih. Centri rudarstva i topioničke industrije su Navoj, Zarafšan, Učkuduk. Velika industrijska preduzeća su: NGMK i uzbečko-američko zajedničko ulaganje "Zarafshan-Newmont". Centri proizvodnje gasa su Gazli i Mubarek.