Katastrofa space shuttlea Challenger

Katastrofa
Spejs-šatla
„Challenger”
Šatl kratko nakon eksplozije
Orig. naziv	Space Shuttle Challenger disaster
Datum	28. 1. 1986; prije 38 godina (1986-01-28)
Vrijeme	11:39:13 EST (16:39:13 UTC)
Lokacija	Atlantski okean, kod obale Floride Frensis Skobi, komandir Majkl Smit, pilot Ronald Mekner, specijalist misije Elison Onizuka, specijalist misije Džudit Resnik, specijalistica misije Gregori Džarvis, specijalist ’payload’-a Krista Mekolif, specijalistica ’payload’-a i predavačica
Traženi	Komisija Rodžers

Katastrofa Spejs-šatla „Challenger” (engl. ’Space Shuttle Challenger disaster’) bila je fatalna nesreća u SAD-u. Svemirski program je bio nazvan Challenger (izgovor: čelendžer; doslovni prijevod: izazivač). Nesreća se desila 28. januara 1986. godine, kada je spejs-šatl poznat kao ’OV-099’ eksplodirao u letu, pri čemu je stradalo svih sedam članova posade. Ovo je bila prva fatalna nesreća američke misije sa već lansiranim šatlom. Oznaka misije je bila ’STS-51-L’ i predstavljala je deseti let orbitera 'Challenger' i dvadeset peti let sa posadom spejs-šatla. Posada se bavila komunikacijskim satelitom i proučavala je Helijev komet (bili su u orbiti). Letjelica se raspala (dezintegrisala) nad Atlantikom, kod obale Kanjaveral (Florida), u 11 sati i 39 minuta EST odnosno 16 sati i 39 minuta UTC.^[1]

Nesreću je izazvala greška na dva O-prstena (spojeni zaptivači) viška, na desnoj strani šatlovog ’solidnog raketnog bustera’ (akronim: SRB). Najniže temperature pri lansiranju smanjile su elastičnost gumenih O-prstena, smanjujući mogućnost zaptivanja spojeva. Prsteni s greškom izazvali su otptivanje kratko nakon odvajanja/polijetanja, što je omogućilo curenje gasu pod pritiskom iz unutrašnjosti SRB-a i gorenje zida susjednog ’eksternalnog gorivnog tanka’ (vanjski spremnik ili posuda za gorivo). Ovo je dovelo do separacije ili odvajanja desnostranog SRB-ovog ’aft-atačmenta’ i strukturalni neuspjeh eksternalnog tanka. Poslijedi eksplozije, orbiter, koji je uključivao kompartman s posadom, raspao se djelovanjem (dejstvom) aerodinamičkih sila otpora; kompartman s posadom i mnogi drugi fragmenti letjelice spašeni su s okeanskog dna nakon tromjesečne potrage (search-and-recovery operation, operacija traženja i obnavljanja). Tačan tajming smrti posade je nepoznat; nekoliko članova posade, poznato je, preživjelo je inicijalni raspad svemirske letjelice. Po dizajnu, orbiter nije imao sistem za bjekstvo, a udar kompartmana s posadom pri terminalnoj brzini na površinu okeanskog dna bio je prejak za preživjeti.

Nesreća je rezultovala tridesetdvomjesečnim prekidom u programu. Tadašnji predsjednik SAD-a Ronald Regan učestvovao je u osnivanju Komisije Rodžers za istraživanje nesreće. Komisija je kritikovala NASA-inu organizacionu kulturu i procese donošenja odluka koji su doveli do nesreće. Testni podaci od najranije 1977. godine otkrili su potencijalno katastrofalnu grešku kod O-prstenova SRB-a. Pravi problem u NASA-i nisu mogli da otkriju. Menadžeri NASA-e takođe su odbacili upozorenja od inžinjera o opasnostima lansiranja na niskim temperaturama i nisu izvijestili o ovim tehničkim propustima svojim nadređenima. Kao rezultat nesreće, NASA je osnovala Ured za bezbjednost, pouzdanost i osiguravanje kvaliteta (engl. Office of Safety, Reliability and Quality Assurance); cilj je bio ukazivanje na potrebu za boljom bezbjednosnom organizacijom. Komercijalni sateliti bili bi lansirani na ELV-ovima, umjesto sa orbiterom s posadom. Radi zamjenjivanja 'Challenger'-a, pravljenje novog, ’OV-105’, odobreno je 1987. godine i novi orbiter prvi put je poletio 1992. godine. Kasnije, misije šatla lansirane su s redizajniranim SRB-ovima i posada je nosila odjela pod pritiskom tokom boravka van atmosfere.

Izvori

↑ History.com editors. „Challenger Explosion”.

Galerija slika

Dijagram poprečnog presjeka
Posada ’STS-51-L’-a: (gornji red) Onizuka, Mekolif, Džarvis, Resnik; (donji red) Smit, Skobi, Mekner
Led na lansirnom tornju pred lansiranje
Istorijska slika lansiranja
Sivi dim izlazi s desne strane SRB-a
Desni SRB 58,788 sekundi po polijetanju
Džej Grin za konzolom nakon raspada „Čelendžera”
Prednja sekcija trupa nakon raspada (v. strelicu)
Tragovi gorenja na SRM-u, pronađeni debris
Lijevi SRB, pronađeni debris
Orbiter, pronađeni debris
Predsjednik SAD-a Regan i prva dama Nensi Regan (lijevo) na zadušnici 31. januara 1986. godine
Članovi Komisije Rodžers stižu u Svemirski centar „Kenedi”
Fragment trupa „Čelendžera” izložen u Svemirskom centru „Kenedi”
Opaske Regana kao omaž posadi spejs-šatla „Čelendžer”, 31. januara 1986. godine

NASA spejs-šatl (STS)

Glavne teme

Spejs-šatl: Program • Misije

Komponente

Orbiter (OV) • Pogonske rakete (SRB) • Vanjski tank (ET)
Glavni motor (SSME) • Orbitalni manevarski sustav (OMS) • Sustav kontrole reakcije (RCS) • Sustav toplinske zaštite • Motor odvajanja pogonskih raketa

Orbiteri

Enterprise • Columbia • Challenger • Discovery • Atlantis • Endeavour

Dodaci orbitera

Spacelab (ESA) • RMS • Extended Duration Orbiter • Remote Controlled Orbiter • MPLM

Uzletno-sletna mjesta

SC Kennedy LC-39 • Mjesta slijetanja (Mjesta prinudnog slijetanja)

Operacije

Misije (poništene • povraci) • Posade • Vremenski slijed misija • Modaliteti odustajanja od lansiranja • Manevar ’randevu pič’

Testiranja

Pathfinder • MPTA • MPTA-ET • Testiranja prilaska i slijetanja

Katastrofe

Katastrofa Challengera (izvještaj) • Katastrofa Columbije (izvještaj)