Szantaż emocjonalny

Szantaż emocjonalny – technika manipulacji, mająca na celu wpłynięcie na uczucia i emocje drugiej osoby w celu wymuszenia na niej określonego zachowania^[1]. Sprawcy używają go świadomie, z reguły wobec osób najbliższych lub takich, których reakcję są w stanie przewidzieć^[2]. Szantaż emocjonalny ma na celu wymuszenie uległości, wywołuje cierpienie ofiar, ulegających presji^[3].

Szantaż emocjonalny kwalifikuje się jako przejaw przemocy emocjonalnej^[4][5]. Może stanowić jeden z elementów uporczywego nękania (stalkingu)^[6]. Stosowanie szantażu emocjonalnego obserwuje się często u osób z zaburzeniem osobowości typu borderline^[7].

Techniki szantażu emocjonalnego

Wyróżnia się cztery typy sprawców szantażu emocjonalnego, stosujących odmienne techniki manipulacji^[3][8][9]:

• Technika „prokurator” – sprawca szantażu emocjonalnego w jawny sposób używa gróźb wobec ofiary, jest agresywny, wpada w złość, jeśli ofiara nie chce wykonywać jego poleceń i żądań. Zapowiada karę i spełnienie gróźb. Jego zachowanie wywołuje strach.
• Technika „biczownik” – sprawca szantażu emocjonalnego obwinia osobę, którą pragnie zmanipulować, za swoje niepowodzenia życiowe i stara się wywołać u niej poczucie winy. Sugeruje, że zrobi sobie krzywdę, jeśli jego oczekiwania nie zostaną spełnione. Grozi samobójstwem w przypadku odmowy.
• Technika „cierpiętnik” – sprawca szantażu emocjonalnego wywołuje wyrzuty sumienia i poczucie winy u osoby, którą pragnie zmanipulować. Daje do zrozumienia, że będzie cierpieć, jeśli jego oczekiwania nie zostaną spełnione. Jego zachowanie wywołuje dyskomfort i współczucie. Ofiara szantażu ulega, aby nie czuć się winna.
• Technika „kusiciel” – sprawca szantażu emocjonalnego wydaje się być przyjaźnie nastawiony do ofiary, obiecuje jej korzyści w zamian za spełnienie swoich roszczeń. Faktycznie nie zamierza dotrzymać obietnicy, ale stawiać kolejne roszczenia.

Wpływ szantażu emocjonalnego na ofiary

Ofiary szantażu emocjonalnego są narażone na silny stres, któremu towarzyszy poczucie lęku, zobowiązania i winy^[9]. Szantaż emocjonalny ma destrukcyjny wpływ na ofiary i może wiązać się z konsekwencjami takimi jak^[3]:

• obniżona pewność siebie;
• zawstydzenie;
• obniżony szacunek do samego siebie;
• złość i wytrącenie z równowagi;
• poczucie zagrożenia;
• strach;
• poczucie winy, wyrzuty sumienia;
• bezradność.

Przypisy