Paleocen

System	Oddział	Piętro	Wiek (mln lat)
Neogen	Miocen	Akwitan	młodsze
Paleogen	Oligocen	Szat	23,03–27,82
	Oligocen	Rupel	27,82–33,9
	Eocen	Priabon	33,9–37,71
		Barton	37,71–41,2
		Lutet	41,2–47,8
		Iprez	47,8–56,0
	Paleocen	Tanet	56,0–59,2
		Zeland	59,2–61,6
		Dan	61,6–66,0
Kreda	Górna	Mastrycht	starsze
Podział według IUGS, luty 2022

Paleocen (ang. Paleocene)

w sensie geochronologicznym: najstarsza epoka paleogenu, trwająca około 10 milionów lat (od 66,0 do 56,0 mln lat temu). Paleocen jest młodszy od późnej kredy a starszy od eocenu. Dzieli się na trzy wieki: dan, zeland i tanet.

w sensie chronostratygraficznym: najniższy oddział paleogenu, wyższy od górnej kredy a niższy od eocenu. Dzieli się na trzy piętra: dan, zeland i tanet.

Nazwa pochodzi z połączenia dwóch greckich słów: παλαιός, palaios – stary i καινός, kainos – nowy.

Ogólna charakterystyka

Na granicy kredy i paleocenu miało miejsce wymieranie kredowe^[1]. Paleocen jest okresem odradzania się (radiacji) wielu grup organizmów żywych po tym wymieraniu^[2]. Pod koniec paleocenu miało natomiast miejsce paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne^[3].

Fauna

rozpoczyna się ewolucja koniowatych (Hyracotherium)

Paleocen w Polsce

Osady paleocenu występują w Polsce w dwóch obszarach: na Niżu Polskim i w Karpatach.

Na Niżu współczesny zasięg paleocenu wynosi ok. 54,5 tys. km². Granice tego zasięgu mają charakter erozyjny.

W obrębie utworów niżowego paleocenu wyróżniono następujące formacje:

formacja sochaczewska
formacja puławska
formacja odrzańska
formacja goleniowska

Przypisy

↑ PeterP. Schulte PeterP. i inni, The Chicxulub Asteroid Impact and Mass Extinction at the Cretaceous-Paleogene Boundary, „Science”, 327 (5970), 2010, s. 1214–1218, DOI: 10.1126/science.1177265, ISSN 0036-8075 [dostęp 2023-08-10] (ang.).
↑ MattM. Friedman MattM., Explosive morphological diversification of spiny-finned teleost fishes in the aftermath of the end-Cretaceous extinction, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 277 (1688), 2010, s. 1675–1683, DOI: 10.1098/rspb.2009.2177, ISSN 0962-8452, PMID: 20133356, PMCID: PMC2871855 [dostęp 2023-08-10] (ang.).
↑ J.P.J.P. Kennett J.P.J.P., L.D.L.D. Stott L.D.L.D., Abrupt deep-sea warming, palaeoceanographic changes and benthic extinctions at the end of the Palaeocene, „Nature”, 353 (6341), 1991, s. 225–229, DOI: 10.1038/353225a0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2023-08-10] (ang.).

Bibliografia

Budowa geologiczna Polski, t. I Stratygrafia, cz. 3a Kenozoik, paleogen, neogen, red. Tadeusz Marek Peryt, Marcin Piwocki, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004, ISBN 83-7372-736-1

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Paleocen

Zobacz hasło paleocen w Wikisłowniku

Linki zewnętrzne

Mapa paleogeograficzna dla 60 mln lat temu w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. Legenda

Geologiczna historia Ziemi

Prekambr (nieformalny; 4,567 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)

W lewych kolumnach znajdują się eony; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są ery; zwykłym tekstem zaznaczone są okresy
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu)
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu)	Eoarchaik (4 – 3,6 mld lat temu) Paleoarchaik (3,6 – 3,2 mld lat temu) Mezoarchaik (3,2 – 2,8 mld lat temu) Neoarchaik (2,8 – 2,5 mld lat temu)
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)	Paleoproterozoik (2,5 – 1,6 mld lat temu) Sider (2,5 – 2,3 mld lat temu) Riak (2,3 – 2,05 mld lat temu) Orosir (2,05 – 1,8 mld lat temu) Stater (1,8 – 1,6 mld lat temu) Mezoproterozoik (1,6 – 1 mld lat temu) Kalim (1,6 – 1,4 mld lat temu) Ektas (1,4 – 1,2 mld lat temu) Sten (1,2 – 1 mld lat temu) Neoproterozoik (1 mld lat temu – 542 mln lat temu) Ton (1 mld lat temu – 720 mln lat temu) Kriogen (720 – 635 mln lat temu) Ediakar (635 – 538,8 mln lat temu)

Fanerozoik (538,8 mln lat temu – dziś)

Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki

Paleozoik (538,8 – 251,9 mln lat temu)

Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu)	Terenew (538,8 – 521 mln lat temu) Fortun (538,8 – 529 mln lat temu) wiek 2 (529 – 521 mln lat temu) Epoka 2 (521 – 509 mln lat temu) wiek 3 (521 – 514 mln lat temu) wiek 4 (514 – 509 mln lat temu) Miaoling (509 – 497 mln lat temu) Wuliuan (509 – 504,5 mln lat temu) Drum (504,5 – 500,5 mln lat temu) Gużang (500,5 – 497 mln lat temu) Furong (497 – 485,4 mln lat temu) Paib (497 – 494 mln lat temu) Dziangszan (494 – 489,5 mln lat temu) wiek 10 (489,5 – 485,4 mln lat temu)
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu)	Wczesny ordowik (485,4 – 470,0 mln lat temu) Tremadok (485,4 – 477,7 mln lat temu) Flo (477,7 – 470,0 mln lat temu) Ordowik środkowy (470,0 – 458,4 mln lat temu) Daping (470,0 – 467,3 mln lat temu) Darriwil (467,3 – 458,4 mln lat temu) Ordowik późny (458,4 – 443,8 mln lat temu) Sandb (458,4 – 453,0 mln lat temu) Kat (453,0 – 445,2 mln lat temu) Hirnant (445,2 – 443,8 mln lat temu)
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu)	Landower (443,8 – 433,4 mln lat temu) Ruddan (443,8 – 440,8 mln lat temu) Aeron (440,8 – 438,5 mln lat temu) Telicz (438,5 – 433,4 mln lat temu) Wenlok (433,4 – 427,4 mln lat temu) Szejnwud (433,4 – 430,5 mln lat temu) Homer (430,5 – 427,4 mln lat temu) Ludlow (427,4 – 423,0 mln lat temu) Gorst (427,4 – 425,6 mln lat temu) Ludford (425,6 – 423,0 mln lat temu) Przydol (423,0 – 419,2 mln lat temu)
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu)	Wczesny dewon (419,2 – 393,3 mln lat temu) Lochkow (419,2 – 410,8 mln lat temu) Prag (410,8 – 407,6 mln lat temu) Ems (407,6 – 393,3 mln lat temu) Dewon środkowy (393,3 – 382,7 mln lat temu) Eifel (393,3 – 387,7 mln lat temu) Żywet (387,7 – 382,7 mln lat temu) Dewon późny (382,7 – 358,9 mln lat temu) Fran (382,7 – 372,2 mln lat temu) Famen (372,2 – 358,9 mln lat temu)
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu)	Missisip (358,9 – 323,2 mln lat temu) Wczesny missisip/Turnej (358,9 – 346,7 mln lat temu) Środkowy missisip/Wizen (346,7 – 330,9 mln lat temu) Późny missisip/Serpuchow (330,9 – 323,2 mln lat temu) Pensylwan (323,2 – 298,9 mln lat temu) Wczesny pensylwan/Baszkir (323,2 – 315,2 mln lat temu) Środkowy pensylwan/Moskow (315,2 – 307,0 mln lat temu) Późny pensylwan (307,0 – 298,9 mln lat temu): Kasimow (307,0 – 303,7 mln lat temu) Gżel (303,7 – 298,9 mln lat temu)
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu)	Cisural (298,9 – 273,0 mln lat temu) Assel (298,9 – 293,5 mln lat temu) Sakmar (293,5 – 290,1 mln lat temu) Artinsk (290,1 – 283,5 mln lat temu) Kungur (283,5 – 273,0 mln lat temu) Gwadalup (273,0 – 259,5 mln lat temu) Road (273,0 – 266,9 mln lat temu) Word (266,9 – 264,3 mln lat temu) Kapitan (264,3 – 259,5 mln lat temu) Loping (259,5 – 251,9 mln lat temu) Wucziaping (259,5 – 254,1 mln lat temu) Czangsing (254,1 – 251,9 mln lat temu)

Mezozoik (251,9 – 66,0 mln lat temu)

Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu)	Wczesny trias (251,9 – 247,2 mln lat temu) Ind (251,9 – 251,2 mln lat temu) Olenek (251,2 – 247,2 mln lat temu) Środkowy trias (247,2 – 235 mln lat temu) Anizyk (247,2 – 242 mln lat temu) Ladyn (242 – 237 mln lat temu) Późny trias (237 – 201,3 mln lat temu) Karnik (237 – 227 mln lat temu) Noryk (227 – 208,5 mln lat temu) Retyk (208,5 – 201,4 mln lat temu)
Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu)	Jura wczesna (201,4 – 174,7 mln lat temu) Hettang (201,4 – 199,5 mln lat temu) Synemur (199,5 – 192,9 mln lat temu) Pliensbach (192,9 – 184,2 mln lat temu) Toark (184,2 – 174,7 mln lat temu) Jura środkowa (174,7 – 161,5 mln lat temu) Aalen (174,7 – 170,9 mln lat temu) Bajos (170,9 – 168,2 mln lat temu) Baton (168,2 – 165,3 mln lat temu) Kelowej (165,3 – 161,5 mln lat temu) Jura późna (161,5 – 145,0 mln lat temu) Oksford (161,5 – 154,8 mln lat temu) Kimeryd (154,8 – 149,2 mln lat temu) Tyton (149,2 – 145,0 mln lat temu)
Kreda (145,0 – 66 mln lat temu)	Wczesna kreda (145,0 – 100,5 mln lat temu) Berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu) Walanżyn (139,8 – 132,6 mln lat temu) Hoteryw (132,6 – 125,77 mln lat temu) Barrem (125,77 – 121,4 mln lat temu) Apt (121,4 – 113,0 mln lat temu) Alb (113,0 – 100,5 mln lat temu) Późna kreda (100,5 – 66 mln lat temu) Cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu) Turon (93,9 – 89,8 mln lat temu) Koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu) Santon (86,3 – 83,6 mln lat temu) Kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu) Mastrycht (72,1 – 66 mln lat temu)

Trias
(251,9 – 201,3 mln lat temu)

Wczesny trias (251,9 – 247,2 mln lat temu): Ind (251,9 – 251,2 mln lat temu); Olenek (251,2 – 247,2 mln lat temu)

Środkowy trias (247,2 – 235 mln lat temu): Anizyk (247,2 – 242 mln lat temu); Ladyn (242 – 237 mln lat temu)

Późny trias (237 – 201,3 mln lat temu): Karnik (237 – 227 mln lat temu); Noryk (227 – 208,5 mln lat temu); Retyk (208,5 – 201,4 mln lat temu)

Jura
(201,4 – 145,0 mln lat temu)

Jura wczesna (201,4 – 174,7 mln lat temu): Hettang (201,4 – 199,5 mln lat temu); Synemur (199,5 – 192,9 mln lat temu); Pliensbach (192,9 – 184,2 mln lat temu); Toark (184,2 – 174,7 mln lat temu)

Jura środkowa (174,7 – 161,5 mln lat temu): Aalen (174,7 – 170,9 mln lat temu); Bajos (170,9 – 168,2 mln lat temu); Baton (168,2 – 165,3 mln lat temu); Kelowej (165,3 – 161,5 mln lat temu)

Jura późna (161,5 – 145,0 mln lat temu): Oksford (161,5 – 154,8 mln lat temu); Kimeryd (154,8 – 149,2 mln lat temu); Tyton (149,2 – 145,0 mln lat temu)

Kreda
(145,0 – 66 mln lat temu)

Wczesna kreda (145,0 – 100,5 mln lat temu): Berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu); Walanżyn (139,8 – 132,6 mln lat temu); Hoteryw (132,6 – 125,77 mln lat temu); Barrem (125,77 – 121,4 mln lat temu); Apt (121,4 – 113,0 mln lat temu); Alb (113,0 – 100,5 mln lat temu)

Późna kreda (100,5 – 66 mln lat temu): Cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu); Turon (93,9 – 89,8 mln lat temu); Koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu); Santon (86,3 – 83,6 mln lat temu); Kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu); Mastrycht (72,1 – 66 mln lat temu)

Kenozoik (66 mln lat temu – dziś)

Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu)	Paleocen (66 – 56 mln lat temu) Dan (66 – 61,6 mln lat temu) Zeland (61,6 – 59,2 mln lat temu) Tanet (59,2 – 56 mln lat temu) Eocen (56 – 33,9 mln lat temu) Iprez (56 – 47,8 mln lat temu) Lutet (47,8 – 41,2 mln lat temu) Barton (41,2 – 37,71 mln lat temu) Priabon (37,71 – 33,9 mln lat temu) Oligocen (33,9 – 23,03 mln lat temu) Rupel (33,9 – 27,82 mln lat temu) Szat (27,82 – 23,03 mln lat temu)
Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu)	Miocen (23,03 – 5,332 mln lat temu) Akwitan (23,03 – 20,44 mln lat temu) Burdygał (20,44 – 15,97 mln lat temu) Lang (15,97 – 13,82 mln lat temu) Serrawal (13,82 – 11,63 mln lat temu) Torton (11,63 – 7,246 mln lat temu) Messyn (7,246 – 5,333 mln lat temu) Pliocen (5,333 – 2,58 mln lat temu) Zankl (5,333 – 3,600 mln lat temu) Piacent (3,600 – 2,58 mln lat temu)
Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś)	Plejstocen (2,58 mln lat temu – 11,7 tys. lat temu) Gelas (2,58 – 1,80 mln lat temu) Kalabr (1,80 mln lat temu – 774 tys. lat temu) Chiban (774 – 129 tys. lat temu) Późny plejstocen (129 – 11,7 tys. lat temu) Holocen (11,7 tys. lat temu – dziś) Grenland (11,7 – 8,2 tys. lat temu) Northgrip (8,2 – 4,2 tys. lat temu) Megalaj (4,2 tys. – dziś)

Paleogen
(66 – 23,03 mln lat temu)

Paleocen (66 – 56 mln lat temu): Dan (66 – 61,6 mln lat temu); Zeland (61,6 – 59,2 mln lat temu); Tanet (59,2 – 56 mln lat temu)

Eocen (56 – 33,9 mln lat temu): Iprez (56 – 47,8 mln lat temu); Lutet (47,8 – 41,2 mln lat temu); Barton (41,2 – 37,71 mln lat temu); Priabon (37,71 – 33,9 mln lat temu)

Oligocen (33,9 – 23,03 mln lat temu): Rupel (33,9 – 27,82 mln lat temu); Szat (27,82 – 23,03 mln lat temu)

Neogen
(23,03 – 2,58 mln lat temu)

Miocen (23,03 – 5,332 mln lat temu): Akwitan (23,03 – 20,44 mln lat temu); Burdygał (20,44 – 15,97 mln lat temu); Lang (15,97 – 13,82 mln lat temu); Serrawal (13,82 – 11,63 mln lat temu); Torton (11,63 – 7,246 mln lat temu); Messyn (7,246 – 5,333 mln lat temu)

Pliocen (5,333 – 2,58 mln lat temu): Zankl (5,333 – 3,600 mln lat temu); Piacent (3,600 – 2,58 mln lat temu)

Czwartorzęd
(2,58 mln lat temu – dziś)

Plejstocen (2,58 mln lat temu – 11,7 tys. lat temu): Gelas (2,58 – 1,80 mln lat temu); Kalabr (1,80 mln lat temu – 774 tys. lat temu); Chiban (774 – 129 tys. lat temu); Późny plejstocen (129 – 11,7 tys. lat temu)