Ogrodzieniec

Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też: Ogrodzieniec (ujednoznacznienie).

Ogrodzieniec

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Ogrodzieniec, ul. Kościuszki


Herb	Flaga

Państwo

Polska

Województwo

śląskie

Powiat

zawierciański

Gmina

Ogrodzieniec

Data założenia

XI w.

Prawa miejskie

1409–1870, od 1973

Burmistrz

Anna Pilarczyk

Powierzchnia

28,56 km²

Wysokość

390–420 m n.p.m.

Populacja (29.09.2023)
• liczba ludności
• gęstość

4115^[1]
144,1 os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

42-440

Tablice rejestracyjne

SZA

Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa śląskiego

50°27′04″N 19°31′08″E/50,451111 19,518889

TERC (TERYT)

2416064

SIMC

0941748

Urząd miejski

pl. Wolności 25
42-440 Ogrodzieniec

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Strona internetowa

BIP

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ogrodzieniec

Ogrodzieniec – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4401 mieszkańców^[2].

Położenie

Miasto położone jest na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny Częstochowskiej i Obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km²^[3].

Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkie nr 791 i nr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008)^{[potrzebny przypis]}.

Historia

Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.

Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r.^[4] Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 r. dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 r. przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę^[5].

W 1595 r. miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[6]. W 1629 r. właścicielem miasta był Mikołaj Firlej^[7]. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich^[8]. W 1669 r. Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości^[5].

W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia^[5].

Zabory Polski

W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 r. w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)^[5].

Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 r. znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi^[5].

II wojna światowa

Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 r. oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego^[9].

Okres powojenny

Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.

Przemysł

Ważny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tu cementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 r. fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniem azbestu.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 r.^[10]:

Zabytki

Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu z XVIII w.
Ruiny prochowni z XIX w.

Edukacja

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, ul. Kościuszki 67
Przedszkole Publiczne w Ogrodzieńcu, os. Orzeszkowej 13

Turystyka

Ważny ośrodek turystyczny leżący na Szlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenu zamku Ogrodzieniec, który znajduje się w sąsiedniej wsi – Podzamcze.

Staw, Krępa
Krępa
Centuria (rzeka)
Ruiny Fabryki Prochu
Stawy, Ogrodzieniec Józefów
Ogrodzieniec, Józefów
Ogrodzieniec, staw Os. E. Orzeszkowej
Kamieniołom Ogrodzieniec
Kościół Przemienienia Pańskiego
Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- Parafia Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu

Współpraca międzynarodowa

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

Zobacz też

Zamek Ogrodzieniec

Przypisy

↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-29] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ ks. Tomasz Folga: Historia parafii Ogrodzieniec. [dostęp 2010-03-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VII, hasło „Ogrodzieniec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 410. [dostęp 2019-06-25].
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 66.
↑ Marta Kossakowska: Historia. [dostęp 2014-03-02].
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 299.
↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ [1]Oficjalna strona Miasta i Gminy Ogrodzieniec. [dostęp 2023-09-29].

Bibliografia

Iwona Rajca: Sołectwa gminy Ogrodzieniec. 2007-12. [dostęp 2010-03-06].
Marta Kossakowska: Rys historyczny gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
Marta Kossakowska: Zamki i warownie gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].

Linki zewnętrzne

Portal turystyczno-informacyjny Miasta i Gminy Ogrodzieniec. moj-ogrodzieniec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)].
Zdjęcia z Ogrodzieńca
Ogrodzieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 410 .
Strona o Gminie Ogrodzieniec

Gmina Ogrodzieniec

Siedziba gminy: Ogrodzieniec

Miasto	Ogrodzieniec
Wsie	Fugasówka Giebło Giebło-Kolonia Gulzów Kiełkowice Mokrus Podzamcze Ryczów Ryczów-Kolonia Śrubarnia Żelazko
Kolonia	Markowizna
Części miasta	Józefów Lachowizna
Przysiółek wsi	Morusy

Miasta województwa śląskiego

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Powiat zawierciański

Miasta	Łazy Ogrodzieniec Pilica Poręba Szczekociny Włodowice Zawiercie
Gminy miejskie	Poręba Zawiercie
Gminy miejsko-wiejskie	Łazy Ogrodzieniec Pilica Szczekociny Włodowice
Gminy wiejskie	Irządze Kroczyce Żarnowiec

Powiat olkuski (1867–1975) (► 1939–45)

Siedziba powiatu – Olkusz

Przynależność wojewódzka

gubernia kielecka (1867–1915)
woj. kieleckie (II RP) (1919–39)
rejencja katowicka (III Rzesza) (1939–45)
woj. kieleckie (PRL) (1945)
woj. krakowskie (1945–75)

Miasta (1867–1939 i 1945–75)

Bukowno (od 1962)
Kromołów (do 1870)
Ogrodzieniec (do 1870)
Olkusz^[A]
Pilica (do 1870)
Skała (do 1870)
Sławków (do 1870 i od 1958)
Wolbrom^[B](do 1870 i od 1930)
Żarnowiec (do 1870)

Osiedla (1954–72)

Bolesław (1956–68)
Bukowno-Osiedle (1958–62)
Sławków (do 1957)

Gminy wiejskie
(1867–1939, 1945–54 i 1973–75)

Bolesław^[A]
Cianowice^[B](1874–1954)
Dłużec^[B](1931–54)
Imbramowice (do 1874)
Jangrot^[B](do 1954)
Jerzmanowice (od 1973)
Kidów^[B](do 1954)
Klucze (od 1950)
Korzkiew (do 1877)
Kroczyce^[B](do 1950 →)
Kromołów (do 1890 →)
Minoga^[B](1867-1916 i 1923–54)
Ogrodzieniec^[A]^[C](1870–1954)
Ojców (do 1874)
Olkusz (od 1973)
Pieskowa Skała (do 1877)
Pilica^[B]
Poręba Dzierżna (do 1874)
Przeginia (od 1950)
Rabsztyn^[A]^[C](do 1941 i 1945–54)
Ryczówek (do 1874)
Skała^[B](od 1916)
Sławków^[A](1870–1954)
Sułoszowa^[B](od 1877)
Trzyciąż (od 1973)
Wolbrom (1870–1931 i od 1973)
Złożeniec (do 1870)
Żarnowiec^[B]
Żurada (do 1877)

Gromady
(1954–72)

Bębło (1954–57 →)
Biały Kościół (1954–57 →)
Bolesław (1954–55)
Bolesław (1969–72)
Braciejówka (1954–59)
Bukowno (1954–59)
Bukowno-Osiedle (1954–57)
Bydlin (1954–61)
Chechło (1954–61)
Chlina (1954–61)
Cianowice (1954–72)
Dłużec (1954–72)
Dobraków (1954–61)
Giebło (1954–55 →)
Glanów (1954–56)
Gołaczewy (1954–61)
Gorenice (1954–61)
Imbramowice (1954–72)
Jangrot (1954–72)
Jaroszowiec (1954–72)
Jerzmanowice (1954–72)
Jeziorowice (1954–61)
Jeżówka (← 1958–61)
Kąpiele Wielkie (1954–61)
Kidów (1954–72)
Klucze (1954–72)
Krzykawa (1954–68)
Kwaśniów Górny (1954–61)
Łany Wielkie (1954–59)
Łobzów (1954–72)
Milonki (1959–72)
Minoga (1954–72)
Niesułowice (1954–57)
Niwa (1954–61)
Ogrodzieniec (1954–55 (→))
Ojców (1954–68)
Osiek (1954–61)
Otola (1961–72)
Pilica (1954–72)
Podlipie (1954–59)
Podzamcze (1954–55 →)
Pomorzany (1954–68)
Poręba Dzierżna (1954–60)
Poręba Górna (← 1958–61)
Przeginia (1954–72)
Przybysławice (1954–57 →)
Rabsztyn (1954–72)
Racławice (1954–61)
Rodaki (1954–61)
Ryczów (1954–55 →)
Sąspów (1954–59)
Sieciechowice (1954 →)
Sieniczno (1954–72)
Skała (1954–72)
Sławków (1954)
Sławniów (1954–59)
Strzegowa (1954–61)
Sucha (1956–59)
Sułoszowa (1954–72)
Szyce (1954–61)
Wielmoża (1954–59)
Wierbka (1954–68)
Wierzchowisko (← 1958–61)
Witeradów (1961–72)
Wodąca (1959–72)
Wola Libertowska (1954–59)
Wolbrom (1961–72)
Zadroże (1954–59)
Zarzecze (1954–72)
Żarnowiec (1954–72)
Żurada (1954–61)

Gminy (1939–45)

Miasta	Olkusz / Olkusch / Ilkenau
Amtsbezirke	Boleslaw Ogrodzieniec^[C] Ilkenau-Land (od 1941) Rabsztyn^[C](do 1941) Slawkow

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do III Rzeszy i przekształcono w Landkreis Ilkenau
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do Landkreis Miechów (dystrykt krakowski, GG)
↑ ^a ^b ^c ^d W 1939 jednostka częściowo przecięta granicą III Rzeszy i GG

Powiat zawierciański (1927–1975) (► 1939–45)

Siedziba powiatu – Zawiercie

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie (II RP) (1927-39) woj. kieleckie (PRL) (1945) woj. śląskie (1945-50) woj. katowickie (1950-53) woj. stalinogrodzkie (1953-56) woj. katowickie (1956-75)
Miasta	Koziegłowy (1950-55 →) Łazy (od 1967) Myszków (1950-55 →) Ogrodzieniec (od 1973) Poręba (od 1973) Siewierz (od 1962) Zawiercie (← do 1948 →) Żarki (1949-55 →)
Osiedla (1954-72)	Łazy (1956-66) Ogrodzieniec (1956-72) Poręba (I) (1957-72) Siewierz (1958-62)
Gminy wiejskie (← 1927-39, 1945-54 i 1973-75)	Koziegłowy (do 1949) Koziegłówki (do 1954) Kroczyce (← od 1951) Kromołów Łazy (od 1948) Mierzęcice Mrzygłód Myszków (do 1949) Niegowa (do 1954) Ogrodzieniec (od 1973) Pińczyce (do 1954) Poraj (do 1954) Poręba (do 1954) Rokitno-Szlacheckie (do 1947) Rudnik Wielki (do 1954) Siewierz (do 1954) Siewierz (od 1973) Włodowice Wysoka (1973-74) Żarki (do 1954)
Gminy wiejskie pod okupacją (1939-45)	Kozieglowy Lazy Myschkow Poraj Poremba Siewierz Wlodowice
Gromady (1954-72)	Będusz (1954-55 →) Blanowice (1954-72) Brudzowice (1954-72) Bzów (1954-72) Choroń (1954-55 →) Chruszczobród (1954-72) Ciągowice (1954-61) Cynków (1954-55 →) Giebło (← 1956-72) Gniazdów (1954-55 →) Góra Włodowska (1954-55 →) Jastrząb (1954-55 →) Jaworznik (1954-55 →) Koziegłówki (1954-55 →) Kroczyce (1954-72) Kromołów (1954-72) Kuźnica Stara (1954-55 →) Lgota Górna (1954-55 →) Ludwinów (1954-55 →) Łazy (1954-55) Marciszów (1954-64) Markowice (1954-56 →) Masłońskie (1954-55 →) Mierzęcice (1954-72) Mrzygłód (1954-56 →) Mzurów (1954-55 →) Niegowa (1954-55 →) Niegowonice (1954-72) Niwki (1954-61) Nowa Wieś (1954-59) Nowa Wieś Żarecka (1954-55 →) ~~Ogrodzieniec~~ (←~~1956~~) Osiek (1954-55 →) Pińczyce (1954-55 →) Podzamcze (← 1956-72) Poraj (1954-55 (→)) Poręba I (1954-56) Poręba II (1954-57) Pradła (1954-72) Przeczyce (1954-72) Przybynów (1954-55 →) Przyłubsko (1954-59) Rokitno Szlacheckie (1954-72) Rudniki (1954-61) Ryczów (← 1956-61) Siedlec (1954-55 →) Siewierz (1954-57) Sokolniki (← 1955 →) Sulików (1954-61) Tomiszowice (1954-55 →) Włodowice (1954-72) Wysoka (1954-72) Zawada (1954-55 →) Zdów (1954-61) Zendek (1954-61) Żelisławice (1954-72)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):