Kościół św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie

Kościół św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie

Vilniaus Šv. Pranciškaus Asyžiečio bažnyčia

kościół parafialny
Kościół Bernardynów
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Franciszka z Asyżu i św. Bernardyna ze Sieny
Historia Data rozpoczęcia budowy 1469 Data zakończenia budowy 1500 Aktualne przeznaczenie czynny kościół parafialny
Dane świątyni Styl gotyk ceglany, renesans, barok Architekt nieznany Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • cegła 42,20 m 24 m Liczba naw 3
Położenie na mapie Wilna Kościół św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie
Położenie na mapie Litwy Kościół św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie
54°40′59,31″N 25°17′38,03″E/54,683142 25,293897
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kościół św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie – kościół położony przy ulicy Maironio 10 (przed 1945 – ul. św. Anny), za kościołem św. Anny, nieopodal rzeki Wilenki. Wybudowany w stylu gotyckim w latach 1469–1500 dla zakonu franciszkanów; później wielokrotnie przebudowywany.

Kościół św. Franciszka z Asyżu został wzniesiony najprawdopodobniej w miejscu Krzywego Grodu, spalonego w 1390^[1] w czasie litewskiej wojny domowej (1389–1392).

Rzeczypospolitej św. Jana Kapistrana (1453–1454). Kościół i 1500, gdyż groziły zawaleniem. W 1506 wznowiono prace budowlane, którymi kierował sprowadzony z Gdańska Michal Enkinger. Budowę świątyni wsparli Radziwiłłowie – wojewoda wileński Mikołaj, a później kardynał Jerzy.

Około 1520 budowla była gotowa i miała formę kościoła halowego, trójnawowego, pięcioprzęsłowego z wydłużonym prezbiterium. Kościół miał początkowo charakter budowli obronnej. Dowodzą tego zbudowane w czterech narożach wieżyczki.

Obok kościoła wzniesiono dzwonnicę: przepiękna wieżyca, istne arcydzieło polskiego gotyku^[2].

W latach 1560 i 1564 kościół ogarnęły pożary, okazały się więc konieczne dalsze przebudowy: to w ich wyniku nawy boczne otrzymały w 1579 sklepienia sieciowe i kryształowe a zakrystia – sieciowe. Ówczesna świątynia przetrwała, z niewielkimi zmianami, do naszych czasów.

W 1598 bernardyni otrzymali od papieża Klemensa VIII za pośrednictwem wojewody mińskiego Jana Paca słynący łaskami obraz Matki Boskiej Budzkiej. W latach następnych przy kościele powstały trzy kaplice:

• Kaplica św. Michała (1600), ufundowana przez Mikołaja Hlebowicza,
• Kaplica Trzech Króli (1632, później zmieniono wezwanie na św. Floriana),
• Kaplica Pana Jezusa w Piwnicy.

Na dekoracje świątyni znaczne środki wyłożył ród Chodkiewiczów.

W kościele znajdował się obraz Marii z Dzieciątkiem adorowanej przez św. Franciszka z Asyżu i św. Bernardyna ze Sieny (tzw. Matka Boska Świętomichalska lub Sapieżyńska), który w XVI w. zasłynął łaskami i cudami. Później został przeniesiony do kościoła św. Michała, a od 1989 r. znajduje się w wileńskiej katedrze^[3].

W latach 1655–1660 kościół poniósł dotkliwe straty podczas okupacji moskiewskiej Wilna, kiedy to został zdewastowany przez kozaków, a w jego wnętrzu dokonano mordu zakonników i mieszczan szukających schronienia^[4]. Odbudowę wsparł hojnie ówczesny wojewoda wileński i hetman wielki litewski Michał Kazimierz Pac. Przesklepiono wtedy kolebką prezbiterium. W 1690 zbudowano w kościele ambonę, a w XVIII w. 14 rokokowych ołtarzy z drewna klonowego, bogato ozdobionych rzeźbami. Efektownie prezentował się zwłaszcza ołtarz wielki z 1710, za którym mieścił się chór zakonny z bogato rzeźbionymi stallami. W podobnym stylu zbudowano konfesjonały, balustrady i obramowania portali.

W czasach I rozbioru Polski (1772) w klasztorze żyło 51 zakonników.

W 1794 kościół i klasztor ucierpiały podczas oblężenia i ostrzału Wilna przez Rosjan. Odbudowa świątyni doprowadziła do zmian w wyglądzie jej fasady. Otynkowano ją (wraz z całym kościołem) na czerwono.

W XIX wieku rosyjski architekt N. Czagin dobudował neogotycką dzwonnicę, nawiązującą do dekoracji pobliskiego kościoła św. Anny.

W 1864 w ramach polityki niszczenia struktur Kościoła katolickiego po stłumionym powstaniu styczniowym władze rosyjskie za rządów Murawiewa skasowały zakon bernardynów. Zakonnicy zostali przeniesieni do Mohylewa i Kretyngi. Sama świątynia natomiast stała się kościołem parafialnym dla nowo utworzonej parafii, a budynki klasztorne zamieniono na koszary dla armii rosyjskiej. W okresie późniejszym znalazł w nich siedzibę Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego.

Taki stan rzeczy miał zasadniczo miejsce także w okresie II Rzeczypospolitej – część klasztoru zajmowało Wojsko Polskie, część – wspomniany wydział a część – kilku zakonników, którzy powrócili do Wilna po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W październiku 1939, gdy Rosjanie przekazali Wilno Litwie, w kościele bernardyńskim powstał ruch oporu przeciwko nowej władzy; kierował nim miejscowy wikariusz, ksiądz Hlebowicz. Stworzona przez niego grupa działała i wówczas, gdy Wilno zdobyli Niemcy, a on sam został przeniesiony w głąb Litwy.

Pod koniec lat 40. władze sowieckie zamknęły kościół. Jego cenne wyposażenie zostało zrabowane, a sam kościół ulegał postępującej dewastacji pełniąc rolę magazynu Instytutu Sztuki.

Po upadku komunizmu i odzyskaniu w 1990 przez Litwę niepodległości podjęto decyzję o przekazaniu kościoła wiernym w 1994, a następnie rozpoczęciu remontu kościoła i klasztoru, co jednak okazało się zadaniem niełatwym z uwagi na ogromny zakres zniszczeń samego budynku (mury i posadzki) i straty w wyposażeniu; w kościele stał tylko szkielet ołtarza głównego i organów, ambona oraz zdewastowane stalle zakonne.

Znajdują się tu również nagrobki Piotra Wiesiołowskiego i Stanisława Radziwiłła, który zmarł w 1599.

Wewnątrz kościoła w 1981 odkryto gotyckie malowidła ścienne z początku XVI wieku, które stanowią unikat na skalę światową. Ich stylistyka jest gotycka, ale kompozycja i przedstawienie noszą cechy renesansu. Przedstawiają barwne kompozycje figuralne o tematyce biblijnej i hagiograficznej oraz napisy czcionką gotycką, ornamentykę roślinną i znaki heraldyczne.

 Zobacz też kategorię: Pochowani w kościele św. Franciszka i św. Bernardyna w Wilnie.

Architektura

Bryła kościoła, jednego z największych gotyckich kościołów w dawnej Rzeczypospolitej, ma 42,2 m długości i 24 m szerokości i jest ta sama co przed wiekami – parter z ostrołukowymi, gotyckimi oknami wspierają przypory. Misterne, rozczłonkowane na fasadach (zbudowane w drugiej połowie XVI wieku), masywne i proste przy apsydzie (początek XVI wieku). Szczyt wieńczący fasadę zachodnią wzniesiono po zniszczeniach 1794; ozdobiony wnękami „ślepych” okien i niszą z freskiem Chrystusa Ukrzyżowanego, autorstwa Kanuta Rusieckiego z połowy XIX wieku. Szczyt flankują dwie ośmioboczne wieżyczki, niejako miniatury gotyckiej dzwonnicy kościoła^[5].

Wnętrze kościoła jest halowe, podzielone ośmioma kolumnami na trzy nawy. Zachowało się beczkowe sklepienie prezbiterium z lunetami; w nawach i w kruchcie zachowały się też oryginalne (choć zniszczone) XVI-wieczne sklepienia krzyżowe, gwiaździste i kryształowe; ten ostatni typ sklepienia zachował się też w zakrystii – najstarszym budynku kompleksu, znajdującym się na południowym dziedzińcu kościoła. Średniowieczne sklepienia zachowały się także w dawnym wirydarzu klasztornym, w którym mieści się obecnie Akademia Sztuk Pięknych.

Przypisy

Bibliografia

• Bartłomiej Kaczorowski: Zabytki starego Wilna. Warszawa: Oficyna Wydawnicza, 1991. ISBN 83-85083-08-1.brak strony w książce
• Juliusz Kłos: Wilno, przewodnik krajoznawczy. Wilno: Wydawnictwo Oddziału Wileńskiego Polsk. Tow. Krajoznawczego z zapomogi Ministerstwa W. R. i O. P., 1923.brak strony w książce
• Krzysztof Plebankiewicz: Wilno: przewodnik turystyczny. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1997. ISBN 83-213-3934-4.brak strony w książce