Kartezjanizm

Kartezjanizm – zespół poglądów i nurt filozoficzny związany z filozofią Kartezjusza.

Pojęcie to używane jest w różnych znaczeniach:

1. w ścisłym sensie oznacza filozofię René Descartes’a^[1] ,
2. w szerszym sensie również filozofię jego kontynuatorów^[1] .
3. w najszerszym sensie oznacza jakąkolwiek filozofię, która nosi cechy charakterystyczne dla filozofii Kartezjusza.

Filozofia Kartezjusza

 Osobny artykuł: Kartezjusz.

Kartezjanizm jako nurt filozoficzny

Kartezjanizm jako wyodrębniony nurt filozoficzny oznaczał nie tylko filozofię w ścisłym tego słowa sensie, lecz również uprawiane na modłę Kartezjusza matematykę i powstające przyrodoznawstwo. Kartezjanizm rozwijał się w XVII i XVIII w. i był szczególnie popularny w Holandii (Henrik van Roy, Balthasar Bekker, Johannes de Raey, Abraham Heidanus) i Francji (Claude Cleseleir, Jacques Rohault, Pierre-Sylvain Régis, Antoine Legrand)^[2]. W Niemczech kartezjanistami byli Johannes Clauberg i Elisabeth Simmern van Pallandt, nurt ten nie zdobył tam jednak szerokiego uznania^[2]. Kartezjanizm był popularny wśród oratorian i jansenistów (Antoine Arnauld, Pierre Nicole).

Rozwinięciem kartezjanizmu jest okazjonalizm (Arnold Geulincx, Louis de La Forge, Géraud de Cordemoy, Nicolas Malebranche)^[3]. Podobnie może być traktowana filozofia Barucha Spinozy^[4].

Ku kartezjanizmowi skłaniali się też Marin Mersenne, Blaise Pascal, Pierre Poiret, Ehrenfried Walther von Tschirnhaus.

Dodatnio filozofię kartezjańską oceniał wymieniany pośród ojców współczesnego materializmu^[5] Julien Offray de La Mettrie, oświeceniowy lekarz i filozof francuski, który jednak nie uznawał niefizycznego charakteru ośrodka umysłu ludzkiego, odrzucał więc dualizm psychofizyczny. Zdaniem autora Człowieka-maszyny Kartezjusz słusznie spostrzegł podobieństwo organizmów żywych do maszyn^[6], choć był niekonsekwentny w swoich poglądach^[7].

Kartezjanizm jako typ filozofii

Jako „kartezjanizm” określa się również te stanowiska filozoficzne, które mają cechy charakterystyczne dla filozofii Kartezjusza, w szczególności przyjmują dualizm psychofizyczny^[8] , lub też pogląd, że wiedza powinna opierać się na niepodważalnych podstawach (fundacjonalizm)^[9] .

Przypisy

Bibliografia

• Cartesianismus, [w:] WalterW. Brugger WalterW., HaraldH. Schöndorf HaraldH., Philosophisches Wörterbuch, Freiburg i. Br.: Herder, 2008 .
• WillisW. Doney WillisW., Cartesianism, [w:] Donald M.D.M. Borchert (red.), Encyclopedia of Philosophy, t. II, Thomson Gale, 2006, s. 53-60, ISBN 0-02-866072-2 .
• Cartesianismus, [w:] AloisA. Halder AloisA., Philosophisches Wörterbuch, München: Verlag Karl Alber, 2010 .
• Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, [w:] Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, Rozprawa nad zasadami filozofii, TadeuszT. Boy-Żeleński (tłum.), Warszawa 2023 .
• LeonL. Chwistek LeonL., Granice nauki, [w:] LeonL. Chwistek, Pisma logiczne i filozoficzne, t. 2, Warszawa: PWN, 1963 .
• Cartesianismus, [w:] AntonA. Hügli AntonA., PoulP. Lübcke PoulP. (red.), Philosophielexikon, Reinbek: Rowohlt Taschenbuch, 2003 .