I Liceum Ogólnokształcące im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie – szkoła średnia działająca od 1658 przy ulicy 3 Maja w centrum Rzeszowa, pierwotnie jako kolegium pijarskie (do 1785) i gimnazjum (do 1938). Mieści się we wzniesionych dla niej zabudowaniach z klasycyzującą fasadą barokową projektu Tylmana z Gameren w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła Świętego Krzyża. Założenie architektoniczne ze schyłku XVII w. obejmuje także gmach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Nauczyciele dawnego kolegium byli autorami połowy podręczników napisanych dla Komisji Edukacji Narodowej[1]. Do wychowanków szkoły należą Ignacy Łukasiewicz, Władysław Sikorski i Julian Przyboś.
Historia
Wojskowy oddział studencki I Gimnazjum w Rzeszowie, 1919
I Liceum Ogólnokształcące jest w drugiej dziesiątce najstarszych szkół średnich w Polsce[2][3][4][1].
Szkoła została ufundowana 19 marca 1658[5] zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie Zofii Pudencjanny z Ligęzów (zm. 1649) przez jej szwagra, księcia Jerzego Lubomirskiego, który przejął Rzeszów od męża Zofii w 1653[6]. Erygowana została w dziesięć lat później przez papieża Klemensa IX. Szkoła w latach 1658–1784 funkcjonowała pod nazwą Collegium Ressoviense i prowadzona była przez zakon oo. pijarów. Po upaństwowieniu w latach 1785–1918 edukowała młodzież jako Cesarsko-Królewskie Wyższe Gimnazjum, następnie I Gimnazjum i Liceum. W XVII–XVIII w. słynęła z wysokiego poziomu nauki, przyciągała młodzież z całej Polski[1], a zarazem umożliwiała plebejuszom (80% uczniów w 1670) awans społeczny i wyzwolenie z poddaństwa[1][7]. Zdobywanie szlachectwa poprzez wykształcenie próbował ograniczyć Jerzy Ignacy Lubomirski wydając 1 sierpnia 1743 w zamku rzeszowskim uniwersał do poddanych z miast i wsi, w którym zakazywał „od tegorocznych wakacyi” posyłania synów do szkół na nauki bez pisemnego zezwolenia pod groźbą ścigania ich jako zbiegów[8]. Na szkołę łożyli obok Lubomirskich także mieszczanie rzeszowscy[9]. W XVII–XVIII w. studenci mieszkali w bursie szkolnej lub na stancji w mieście[10]. Mieli własny szynk i kapelę. W aktach miejskich zachowały się ślady ich konfliktów z prawem (bójek, awantur i rabunków)[11]. Szkoła, wówczas ośmioklasowa, miała charakter półwyższej uczelni, kształciła w pedagogium nauczycieli do średnich szkół, profesjonalnych muzyków i prowadziła niższe studia teologiczne[12]. Ponadto prowadzono profesjonalne kształcenie muzyków, a z podręczników wydanych przez nauczycieli korzystała młodzież m.in. w Kijowie.
W okresie Wiosny Ludów (1848–1849) dwudziestu czterech uczniów zostało wydalonych z gimnazjum po zatrzymaniu ich na granicy podczas próby dołączenia do powstania na Węgrzech, w którym walczyły Legiony Polskie gen. Józefa Wysockiego[13].
W 1897 współużytkownikiem budynku szkolnego, skonfiskowanego pijarom przez rząd austriacki, było starostwo powiatu rzeszowskiego, natomiast ówczesny lokal nr 4 na parterze stanowił własność prywatną, nabytą przez prefekta gimnazjum Jana Melichera, po którym odziedziczyła go córka, Szczerbińska, a po niej Teofil Czykiel (ojciec Waleriana), emerytowany dyrektor szkoły z Krosna, z bratem[14].
Obok zabytkowej fasady projektu Tylmana z Gameren w budynku szkoły na uwagę zasługują sklepienia kolebkowo-lunetowe z epoki baroku[15].
Zachowały się zbiory przyrodnicze z drugiej połowy XIX w. W muzeum – klasopracowni historycznej znajdują się zbiory ikonograficzne, dokumenty i eksponaty dotyczące dziejów szkoły. Liceum posiada kolekcję sztandarów. W gabinecie dyrektorskim znajduje się galeria olejnych portretów wybitnych nauczycieli i wychowanków szkoły. Pomieszczenia te ozdabiają repliki lamp wiedeńskiej firmy braci Brinner z XIX w.
Działalność kulturalna nie ograniczała się do murów szkoły i zaowocowała szeregiem inicjatyw na rzecz miasta i społeczności Rzeszowa. Utworzono klub sportowy „Resovia”. dano początek działalności stowarzyszeniu „Lutnia” i teatru amatorskiego „Reduta” oraz muzeum. Po II wojnie światowej szkoła przyczyniła się do rozwoju wyższych uczelni w Rzeszowie[1], przekazując im swój liczący 24 000 woluminów księgozbiór[16] i udostępniając bursę imienia ks. Feliksa Dymnickiego filii UMCS.
Na kanwie własnych doświadczeń szkolnych absolwent gimnazjum Józef Bieniasz napisał powieść pt. Edukacja Józia Barącza (1933)[17].
Szkoła należy do Towarzystwa Szkół Twórczych oraz Klubu Najstarszych Szkół w Polsce. Prowadzi klasy autorskie (informatyka, menedżerska itp.). Liceum wydaje co roku „Sprawozdanie Dyrekcji I LO w Rzeszowie”. publikuje zbiorki poezji uczniów i wychowanków, posiada literaturę o swoich dziejach. Utrzymuje kontakty ze szkołami średnimi za granicą, m.in. z Klagenfurt am Wörthersee (Austria), Bielefeldu (Niemcy), Morpethu (Wielka Brytania). Co roku w szkole odbywa się Ogólnopolska Biesiada Poetycka oraz Festiwal Szkolnych Teatrów Obcojęzycznych.
Zachodnia elewacja budynku I LO na obrazie Jerzego Salamona (1987)1932-38 – Przekształcenie szkoły w 4-letnie gimnazjum i dwuletnie liceum;
1938 – Zarządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciecha Świętosławskiego z 23 lutego 1937 „I Państwowe Gimnazjum im. Księdza Stanisława Konarskiego w Rzeszowie” zostało przekształcone w „I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Księdza Stanisława Konarskiego w Rzeszowie” (państwową szkołę średnią ogólnokształcącą, złożoną z czteroletniego gimnazjum i dwuletniego liceum), a po wejściu w życie tzw. reformy jędrzejewiczowskiej szkoła miała charakter męski, a wydział liceum ogólnokształcącego był prowadzony w typie humanistycznym[18].
1960 – Jubileusz 100-lecia pierwszej matury i 300-lecia istnienia Szkoły. I zjazd wychowanków w dniach 11-12 czerwca[19] (do 1960 szkołę ukończyło 3369 absolwentów[20])
1961 – Wybudowanie sali gimnastycznej;
1964 – Przekształcenie męskiego liceum w szkołę koedukacyjną;
1983 – Obchody 325-lecia założenia szkoły. II zjazd wychowanków;
Poniższy niepełny wykaz obejmuje rektorów (do 1760, 1778–1785), prefektów (1760–1778, 1785–1848) i dyrektorów z pełnym tytułem, sprawujących stanowisko dłużej niż rok[24].
Tadeusz Łopuszański – pedagog, twórca i dyrektor szkoły eksperymentalnej Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w latach 1919–1920[22].
↑Kaliski "Asnyk" najstarszy w Polsce. [dostęp 2007-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
↑Szkoły w Polsce przynależne do SNS, Stowarzyszenie na rzecz Najstarszych Szkół w Polsce, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2023-02-28]. Brak numerów stron w książce
↑BarbaraB.WesołaBarbaraB., Najstarsze licea ogólnokształcące w Polsce. Te mury pamiętają nawet kilkaset lat historii. Poznaj najstarsze szkoły, Strefa Edukacji, 7 lutego 2023. Brak numerów stron w książce
↑ abcZygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 154.
↑Zbigniew Wawszczak. Wychowankowie rzeszowskiego gimnazjum o dawnym i dzisiejszym Rzeszowie, serenadach pod oknami pięknych rzeszowianek i akcji na cesarsko-królewskie orły. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 142, s. 6, 16 czerwca 1960.
↑Państwowe licea i gimnazja w Okręgu Szkolnym Lwowskim. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 6, s. 263, 30 czerwca 1938.
↑Jubileuszowe uroczystości w Rzeszowie. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 138, s. 9, 11-12 czerwca 1960.
↑100 lat. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 138, s. 2, 11-12 czerwca 1960.
↑Jubileusz 350-lecia I Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie, rzeszow.wyborcza.pl, 2008-07-21, [dostęp 2019-06-02]
↑ abcdef360 lat I Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie. rzeszow.uw.gov.pl, 2018-10-01. [dostęp 2019-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-02)].
↑Przy I LO w Rzeszowie powstaje nowoczesna hala sportowa [online], halorzeszow.pl, 13 lipca 2023 [dostęp 2023-07-13].
↑Sprawozdanie Gimnazjum Państwowego w Gródku Jagiellońskim za rok szkolny 1920/21. Lwów: 1921, s. 3.
↑Sprawozdanie Dyrekcji I. Gimnazjum Państwowego w Rzeszowie za rok 1920/21. Rzeszów: 1921, s. 3.
↑Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 7, s. 214, 10 czerwca 1922.
↑Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 11, s. 364, 4 września 1922.
↑Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 13, s. 247, 15 sierpnia 1925.
↑Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 17, s. 330, 1 listopada 1925.
↑TomaszT.KrzyżowskiTomaszT., Błogosławiony ks. Jan Balicki, „Folia Historica Cracoviensia”, 15/16, 2010, s. 589, DOI: 10.15633/fhc.1499, ISSN 2391-6702 [dostęp 2023-11-23].
↑ Spis maturzystów w latach 1860–1938. W: Sprawozdanie Dyrekcji I Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1937/38. Rzeszów: 1938, s. VII-LXXII.
JanJ.PęckowskiJanJ., Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII. wieku, Rzeszów: Gmina Miasta Rzeszowa, 1913.
Zjazd 25-letni abiturientów I Gimn. dnia 1 czerwca 1925, „Ziemia Rzeszowska i Jarosławska”, 7 (24), 12 czerwca 1925, s. 2–3.
Spis maturzystów w latach 1860–1938. W: Sprawozdanie Dyrekcji I Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1937/38. Rzeszów: 1938, s. VII–LXXI.
JerzyJ.StarnawskiJerzyJ., Mieczysław Adamowski (1892–1975), „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, 11, 1976, s. 196-200.
JózefJ.ŚwiebodaJózefJ., Collegium Ressoviense w życiu Polaków 1658–1983, Rzeszów: Wydawnictwo I LO w Rzeszowie, 1983.
IrenaI.SzybiakIrenaI., Recenzja: Józef Świeboda, ''Collegium Ressoviense w życiu Polaków 1658–1983'', Rzeszów 1983, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 28, 1985, s. 219–222.
JózefJ.ŚwiebodaJózefJ., Popijarski zespół architektoniczny w Rzeszowie, Rzeszów: Resovia, 1991.
TadeuszT.OchenduszkoTadeuszT., Wykaz nauczycieli i innych pracowników szkoły w latach 1789–2008, [w:] Księga jubileuszowa Liceum Konarskiego w Rzeszowie 1658–2008, JózefJ.Świeboda (red.), Rzeszów: Collegium Ressoviense, 2008, s. 735–812, ISBN 978-83-61312-22-2. W kopii cyfrowej brak s. 777–828.
SabinaS.RejmanSabinaS., Różnice w interpretacji prawodawstwa gminnego na przykładzie kryzysu związanego z obsadzeniem stanowiska burmistrza Rzeszowa (maj 1891–luty 1893), [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, ArturA.Górak (red.), t. 2, Lublin: Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, 2009, s. 183–203, ISBN 978-83-927516-0-1.
BogdanB.StępieńBogdanB., Sprawozdania szkolne w zbiorach specjalnych i regionaliach Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych. Materiały z III ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Szczecińskiego 9–11 września 2009, RadosławR.Gaziński (red.), Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2010, s. 112–119, ISBN 978-83-87879-81-5.
AndrzejA.MeissnerAndrzejA., Rzeszowskie środowisko historyków wychowania. Początki i stan obecny, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Institutionem et Educationem Pertinentia”, 77 (2), 2010, s. 92–105, ISSN 1689-9903.
KrzysztofK.SzelaKrzysztofK., Wiosna Ludów, [w:] JanJ.Draus, GrzegorzG.Zamoyski (red.), Encyklopedia Rzeszowa, wyd. 2, Rzeszów: Mitel, 2011, s. 916, ISBN 978-83-7667-088-1.
TadeuszT.OchenduszkoTadeuszT., Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem [online], 2015 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-29].
ZbigniewZ.AnusikZbigniewZ., Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (1), 2022, s. 73–124, ISSN 1644-857X.
Linki zewnętrzne
Strona szkoły
Sprawozdania szkolne Gimnazjum / I LO zdigitalizowane i udostępnione na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej]