Eksplozja na wyspie Black Tom

Eksplozja na wyspie Black Tom

Pirs na wyspie Black Tom po wybuchu
Państwo	Stany Zjednoczone
Miejsce	Jersey City
Rodzaj zdarzenia	Eksplozja
Data	30 lipca 1916
Godzina	2:08
Ofiary śmiertelne	7 osób
Ranni	Setki osób
Położenie na mapie Nowego Jorku miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych miejsce zdarzenia
Położenie na mapie stanu Nowy Jork miejsce zdarzenia
40°41′32″N 74°03′20″W/40,692222 -74,055556
Multimedia w Wikimedia Commons

Eksplozja na wyspie Black Tom w nocy 30 lipca 1916 roku w Jersey City była efektem akcji sabotażowej w składowisku amunicji, przeprowadzonej najprawdopodobniej przez niemieckich agentów, dla zapobieżenia wysyłce jej do państw Ententy walczących z państwami centralnymi na frontach I wojny światowej^[1].

Wyspa Black Tom

Nazwę "Black Tom" nosiła w przeszłości^[2] wysepka położona w Zatoce Nowojorskiej w pobliżu Wyspy Wolności. Nazwa wywodziła się od legendarnego samotnego czarnoskórego mieszkańca o imieniu Tom. Do roku 1880 połączono wyspę z lądem stałym budując groblę i linię kolejową celem przekształcenia jej w głębokowodne nabrzeże przeładunkowe. W latach 1905-1916 firma transportowa, która była właścicielem wyspy i grobli, powiększyła wyspę do wodnej granicy Jersey City. Teraz znajdował się tam długi na milę pirs z torowiskami i magazynami National Dock and Storage Company.

Po wybuchu I wojny światowej Black Tom była głównym punktem przeładunkowym amunicji produkowanej na obszarze północnego wschodu Stanów Zjednoczonych. Przed podjęciem w roku 1915 blokady państw centralnych przez Royal Navy, amerykański przemysł zbrojeniowy mógł handlować z kim chciał. Po jej wprowadzeniu głównymi odbiorcami stały się Wielka Brytania i Francja.

Według posiadanych informacji w dniu ataku w wagonach kolejowych na wyspie znajdowała się kilotona amunicji, a ponadto około 40 ton TNT na Barce Nr 17, oczekujących na załadunek i wysyłkę do Europy.

Eksplozja

Po północy na nabrzeżu zaobserwowano kilka niewielkich ogni. Część pilnujących towaru strażników rzuciła się do ucieczki w obawie wybuchu, inni jednak zostali i wezwali na pomoc straż pożarną z Jersey City.

O godzinie 2:08 (6:08 GMT) nastąpiła pierwsza i największa eksplozja. Odłamki leciały we wszystkich kierunkach; jeden z nich uszkodził Statuę Wolności, inny wieżę zegarową budynku gazety "Jersey Journal" (odległego o ponad milę) zatrzymując pracę zegara o godzinie 2:12. Siła wybuchu była odpowiednikiem trzęsienia ziemi o sile 5.0-5.5 w skali Richtera^[3], co odczuwano nawet w Filadelfii.

W promieniu 40 km wyleciały szyby z okien, w tym tysiące na dolnym Manhattanie. Ściana czołowa ratusza Jersey City uległa spękaniu, drobnym uszkodzeniom uległ Most Brooklyński. Nawet w odległym stanie Maryland ludzie zrywali się z łóżek myśląc, że to trzęsienie ziemi.

Szkody wyrządzone przez eksplozję obliczano na 20 milionów USD (399 milionów w roku 2010). Uszkodzenie pochodni i płaszcza Statui Wolności obliczono na 100,000 USD (1,993,000 w roku 2009)^[4].

Imigrantów przebywających na Ellis Island ewakuowano na dolny Manhattan. Raporty policyjne i szpitalne nie są zgodne, ale można przyjąć, że zginęło siedem osób, a wśród nich: policjant z Jersey City^[5][6], szef policji kolejowej Lehigh Valley Railroad^[5], 10-tygodniowe niemowlę^[6], dowódca barki^[6]. Rannych były setki.

Mniejsze wybuchy trwały przez kilka godzin po pierwszej eksplozji.

Śledztwo

Natychmiast aresztowano dwóch strażników, którzy zapalili pochodnie z citronellą, będące repelentami przeciwko komarom. Szybko okazało się jednak, że to nie mogło być przyczyną eksplozji, a także, że wybuch nie nastąpił przez przypadek. Następnym był słowacki imigrant Michael Kristoff, który służył w US Army, ale przed wybuchem wojny trudnił się noszeniem bagaży niemieckich podróżnych. Według jego zeznań dwaj spośród strażników mogli być niemieckimi agentami. Uznano za prawdopodobne, że w zamachu wykorzystano techniki stosowane przez agentów z otoczenia niemieckiego ambasadora, którym był hrabia Johann Heinrich von Bernstorff, i że prawdopodobnie użyto "bomb ołówkowych" wynalezionych przez kapitana Franza von Rintelena^[7]. Jakkolwiek dochodzeniowcy uznali za winnych agentów niemieckich, późniejsze śledztwo wskazywało na powiązania z zamachem hinduskiej partii Ghadar. Franz von Papen (wówczas attaché wojskowy ambasady) był przypuszczalnie zaangażowany w obie te sprawy. Jeszcze później Dyrekcja Wywiadu Marynarki znalazła nici prowadzące do niepodległościowych ruchów irlandzkich, hinduskich, a nawet do komunistów^[8][9].

Na skutek zniszczeń powstałych podczas eksplozji pochodnia Statui Wolności została wówczas zamknięta dla publiczności^[10].

Linie kolejowe Lehigh Valley Railroad Company wystąpiły z roszczeniami wobec Niemiec zgodnie z postanowieniami Traktatu Berlińskiego. W roku 1939 mieszana komisja amerykańsko-niemiecka uznała, że winę za katastrofę ponosi Cesarstwo Niemieckie i nakazała zapłacić Trzeciej Rzeszy 50 milionów USD, czego odmówiła. Ostatecznie dopiero w roku 1953 obie strony ustaliły kwotę odszkodowania na 95 milionów USD (włączając w to odsetki). Ostatnia rata została wpłacona przez stronę niemiecką w roku 1979.

Przypisy

Bibliografia

• Chad Millman: The Detonators: The Secret Plot to Destroy America and an Epic Hunt for Justice, Little, Brown and Company 2006, ISBN 0-31-6734-96-9
• Jules Witcover: Sabotage at Black Tom: Imperial Germany's Secret in America 1914–1917, Algonquin Books 1989, ISBN 0-91-2697-98-9

Linki zewnętrzne

• Black Tom explosion New Jersey Park webpage
• American Legion 1964