Brzostowica Wielka

Brzostowica Wielka
Вялі́кая Бераставі́ца
Ilustracja
Jezioro w centrum osiedla
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 grodzieński

Data założenia

1506

Prawa miejskie

1754

Wysokość

161 m n.p.m.

Populacja (2010)
• liczba ludności


5700[1]

Nr kierunkowy

+375 1511

Kod pocztowy

231770

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Brzostowica Wielka”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Brzostowica Wielka”
Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Brzostowica Wielka”
Ziemia53°11′44″N 24°01′15″E/53,195556 24,020833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Brzostowica Wielka[2] (biał. Вялі́кая Бераставі́ца, Wialikaja Bierastawica[2], ros. Большая Берестовица, Bolszaja Bieriestowica[2]) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, centrum administracyjne rejonu brzostowickiego.

Brzostowica Wielka leży nad Brzostowiczanką, u zbiegu dróg republikańskich P-99, P-100 i P-134, 54 km na południe od Grodna, 7,5 km od granicy polsko-białoruskiej.

Siedziba parafii prawosławnej (pw. św. Mikołaja Cudotwórcy)[3] i rzymskokatolickiej (pw. Przemienienia Pańskiego).

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[4].

W 1801 Brzostowicy Wielkiej urodził się Józef Kowalewski, w 1973 Andrzej Poczobut.

Etymologia nazwy

Pomnik z godłem osiedla

Nazwa "Brzostowica" najprawdopodobniej pochodzi od słowa brzost (wiąz górski), lub od białoruskiego słowa biarosta oznaczającego korę brzozy[5]. Niewykluczone jednak, że nazwa powstała jako forma zdrobniała od nazwy miasta Brześć. Wówczas Brzostowica oznaczałaby "Mały Brześć"[6].

Toponim wiązany jest również ze słowem bieraścianka, którym określano łódki z kory brzozowej używane w przeszłości na okresowo żeglownej miejscowej rzeczce. Istnieje także podanie ludowe, według którego pierwszymi osadnikami w tym miejscu byli zakochani Brzost i Tawica, którym przyszło uciekać z rodzinnych stron w poszukiwaniu szczęścia. Od ich imion jakoby powstała nazwa Brzostowicy. W 2006, w czasie święta 500-lecia osiedla, przy wjeździe do niego ustawiono rzeźby przedstawiające mitycznych Brzosta i Tawicę, jako wyraz szacunku dla przodków i ich kultury[7].

Flaga i herb

Flaga i herb Brzostowicy Wielkiej zostały ustanowione 17 lipca 2006 rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 455[8].

Historia

Ratusz w XIX w.
Pałac Kossakowskich na pocz. XX w.
Kościół Nawiedzenia NMP na pocz. XX w.
  • 1506: pierwsze wzmianki w związku z nadaniem osady w wieczyste użytkowanie Aleksandrowi Chodkiewiczowi, marszałkowi Wielkiego Księstwa Litewskiego, za zasługi dla Ojczyzny;
  • XVI wiek: w Brzostowicy istniał kościół, który spaliły wojska moskiewskie; istniał także dwór szlachecki[9];
  • 1613: na mapie Tomasza Makowskiego zaznaczona jako miasteczko powiatu grodzieńskiego;
  • XVII–XVIII wiek: własność Mniszków, Potockich, Kossakowskich
  • 1754: otrzymała od króla Polski Augusta III prawo magdeburskie; zatwierdzono herb z wizerunkiem wiewiórki;
  • 19 września 1794: w bitwie między żołnierzami Tadeusza Kościuszki i wojskiem rosyjskim w miasteczku zginęło ponad 250 powstańców, a pogoń za nimi trwała aż do wsi Hołynka; w bitwie po stronie rosyjskiej odznaczył się dowódca szwadronu, major, książę Piotr Bagration, przyszły bohater wojny z Napoleonem w 1812;
  • 1795: w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej weszła w skład powiatu grodzieńskiego guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego;
  • 1863–1864: mieszkańcy miasteczka brali aktywny udział w powstaniu styczniowym
  • 1917: zajęta przez wojska niemieckie;
  • od 1919 r. w granicach II Rzeczypospolitej;
  • 7 czerwca 1919 roku, wraz z całym powiatem grodzieńskim, weszła w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej[10];
  • latem 1920 roku zajęta przez bolszewików, następnie odzyskana przez Polskę;
  • 20 grudnia 1920 roku włączona wraz z powiatem do okręgu nowogródzkiego[11].
  • od 19 lutego 1921 roku[12] centrum administracyjne gminy Brzostowica Wielka w powiecie grodzieńskim województwa białostockiego;
  • wrzesień 1939: zajęta przez ZSRR; w dniach pomiędzy ewakuacją Wojska Polskiego a wkroczeniem Armii Czerwonej dochodziło do zbrodni na polskich urzędnikach dokonywanych przez kryminalistów i ludność niepolską; zamordowani zostali m.in. dwaj policjanci: komendant posterunku Ostaszewski i posterunkowy Łojko[13]; od listopada 1939 w składzie Białoruskiej SRR jako wieś w rejonie kryneckim obwodu białostockiego;
  • 2 listopada 1939: włączona do Białoruskiej SRR;
  • 4 grudnia 1939: włączona do nowo utworzonego obwodu białostockiego;
  • czerwiec 1941: pod okupacją niemiecką;
  • 22 lipca 1941: włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy;
  • 1944: ponownie zajęta przez wojska sowieckie;
  • 20 września 1944: stała się centrum administracyjnym rejonu brzostowickiego;
  • 19 lutego 1947: otrzymała status osiedla typu miejskiego;
  • wrzesień 2006: osiedle obchodziło święto 500-lecia pierwszego wzmiankowania, w czasie którego odsłonięto m.in. pomnik "Drzewo życia" przedstawiający wiewiórkę - symbol miejscowości[14].

Demografia

  • 1878: 1694 os. (791 mężczyzn і 803 kobiety), w tym 1127 Żydów[15]
  • Według spisu powszechnego z 1921 roku, miasteczko zamieszkane było przez 1371 osób, w tym 705 Żydów, 596 Polaków i 70 Białorusinów. Judaizm wyznawało 720 mieszkańców, katolicyzm – 421, prawosławie – 229. Jeden mieszkaniec miasteczka był ewangelikiem. Z kolei w folwarku Brzostowica Wielka mieszkało 160 osób, w tym 90 Białorusinów, 69 Polaków i jedna osoba innej narodowości. Prawosławie wyznawały 92 osoby, katolicyzm – 68[16].
  • 1931: m.in. 720 Żydów (w sierpniu 1941 brzostowiccy Żydzi przesiedleni zostali do getta w Krynkach, a w listopadzie 1942 zgładzeni w obozie zagłady w Treblince)[17]
  • 2006: 5900 os.

Gospodarka, komunikacja

Przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego, usługi socjalno-mieszkaniowe.

  • Filia "Brzostowickiego masłasyrzawodu" – AAT "Małoczny swiet"
  • Prywatne Unitarne Przedsiębiorstwo "Kaapram Bierastawickaha rajonnaha spażywieckaha tawarystwa"

Miejscowość położona jest 10 km od stacji kolejowej "Brzostowica" na linii Mosty – Brzostowica, przy drodze Grodno – Brzostowica – Wołkowysk.

Zabytki

  • Historyczna zabudowa miasteczka (kon. XIX – pocz. XX w.)
  • Kościół Przemienienia Pańskiego (1912), parafialny
  • Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (1615)
  • Stary cmentarz katolicki, kapliczki
  • Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy (2. poł. XIX w.), parafialna
  • Dwór Kossakowskich (XVIII w.).
  • Rynek
    Rynek
  • Kościół Przemienienia Pańskiego
    Kościół Przemienienia Pańskiego
  • Ruiny kościoła Nawiedzenia NMP (pokarmelickiego)
    Ruiny kościoła Nawiedzenia NMP (pokarmelickiego)
  • Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy
    Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy
  • Brama siedziby miasta
    Brama siedziby miasta
  • Zabytkowy dwór
    Zabytkowy dwór
  • Plebania miejscowej parafii katolickiej
    Plebania miejscowej parafii katolickiej

Zabytki zniszczone

  • Pałac Kossakowskich (XIX w.)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
  2. ↑ a b c Białoruś. W: Główny Geodeta Kraju: Nazewnictwo geograficzne świata. T. 11: Europa. Część I. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2009, s. 27. ISBN 978-83-254-0463-5. [dostęp 2010-08-25].
  3. ↑ Храм Святителя Николая Чудотворца г.п.Большая Берестовица. orthos.org. [dostęp 2021-02-12]. (ros.).
  4. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
  5. ↑ Ihar Trusau. Haradzienskija vakolicy. „Birża informacii”. 31 (76), 1999-08-05. Grodno. [dostęp 2010-07-24]. (biał.). 
  6. ↑ Wadzim Żuczkiewicz: Kratkij toponimiczeskij słowar Biełorussii. Mińsk: Izd-wo BGU, 1974, s. 27. (ros.).
  7. ↑ Istorija. Brzostowicki Rejonowy Komitet Wykonawczy. [dostęp 2010-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-13)]. (ros.).
  8. ↑ Ukaz priezidienta Riespubliki Biełaruś 17 ijulia 2006 g. № 455 "Ob uczrieżdienii oficialnych gieraldiczeskich simwołow administratiwno-tierritorialnych i tierritorialnych jedinic Grodnienskoj obłasti". Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 2006-07-17. [dostęp 2010-07-23]. (ros.).
  9. ↑ Jan Jakubowski: Powiat grodzieński w XVI wieku. mem.net.pl, 1934. [dostęp 2011-03-02].
  10. ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41
  11. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 115, poz. 760
  12. ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93
  13. ↑ Iwona Łaptaszyńska: Białoruś - "Dni swobody". Ludobójstwo ludności polskiej na Kresach. [dostęp 2010-01-23]. (pol.).
  14. ↑ Siarhiej Astraucou: Da 500-hodździa Vialikaj Bierastavicy adkryli dreva žyćcia (fota). Radio "Swaboda", 2006-09-04. [dostęp 2010-01-23]. (biał.).
  15. ↑ Brzostowica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 422 .
  16. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 32. [dostęp 2010-06-19].
  17. ↑ Gmina żydowska przed 1939. Żydowski Instytut Historyczny, 2000-1-15. [dostęp 2010-01-23].

Linki zewnętrzne

  • Brzostowica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 422 .
  • Prognoza pogody dla Brzostowicy Wielkiej. (biał.).
  • m-ko Brzostowica Wielka. Radzima. org. [dostęp 2010-01-23]. (biał. • ang. • pol. • ros.).
  • p
  • d
  • e
Stolice rejonów obwodu grodzieńskiego

Herb obwodu grodzieńskiego

  • p
  • d
  • e
Brzostowica Wielka (gmina) (II Rzeczpospolita)
  • Siedziba gminy – Brzostowica Wielka
Wsie
Folwarki
okolica