Aktinidia

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

aktinidiowate

Rodzaj

aktinidia

Nazwa systematyczna

Actinidia Lindl.
Nat. Syst. ed. 2. 439. Jul 1836

Typ nomenklatoryczny

Actinida callosa Lindl.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Aktinidia (Actinidia Lindl.) – rodzaj pnączy z rodziny aktinidiowatych. Obejmuje ok. 55^[4], 60^[5] lub 75^[6] gatunków. Występują w Azji wschodniej i południowej, od Japonii po Indonezję^[7], z największym zróżnicowaniem w Chinach (44 gatunki są endemitami tego kraju)^[4]. Rosną zwykle w lasach i zaroślach^[7].

Jadalne owoce (jagody) aktinidii smakowitej i aktinidii chińskiej oraz ich mieszańców znane są pod nazwą kiwi. Inne gatunki częściej uprawiane to aktinidia ostrolistna i pstrolistna^[5]. Rośliny te uprawiane są także jako ozdobne, zwłaszcza odmiany o różnobarwnych liściach^[7].

Morfologia

Pokrój: Owijające się wokół podpór drewniejące pnącza o sezonowym ulistnieniu^[8], osiągające do ponad 20 m długości^[7]. Mają pędy o długich międzywęźlach, nagie lub owłosione, z długimi, równowąskimi przetchlinkami. Pąki zimowe drobne^[4].
Liście: Pojedyncze, zwykle długoogonkowe, z drobnymi lub nieobecnymi przylistkami. Blaszka naga lub owłosiona, cienka lub skórzasta, zwykle piłkowana lub ząbkowana, rzadziej całobrzega^[4].
Kwiaty: Zwykle obupłciowe, ale czasem jednopłciowe i wówczas zwykle rośliny dwupienne. Kwiaty pojedyncze lub zebrane po kilka lub wiele w kwiatostany wierzchotkowe wyrastające w kątach liści, często baldachokształtne. Działki kielicha zwykle w liczbie 5, trwałe lub nie. Płatki korony zwykle także w liczbie 5, białe, różowe, czerwone, żółte lub zielone. Pręciki liczne, w kwiatach żeńskich na skróconych nitkach i z płonnymi pylnikami. Zalążnia jajowata lub walcowata, naga lub owłosiona, wilokomorowa, z licznymi zalążkami w komorach. Szyjek słupków jest tyle ile komór – od 15 do 30. Zwykle są one odgięte i trwałe. W kwiatach męskich zalążnia jest szczątkowa^[4].
Owoce: Mięsiste, owalne lub kulistawe jagody z licznymi nasionami tkwiącymi w miąższu^[4].

Systematyka

Synonimy^[9]

Heptaca Lour., Kalomikta Regel, Trochostigma Siebold & Zucc.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do rodziny aktinidiowatych Actinidiaceae, która wraz z siostrzaną rodziną Roridulaceae należą do rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Ericanae Takht., rząd aktinidiowce (Actinidiales Takht. ex Reveal), rodzina aktinidiowate (Actinidiaceae Hutch.), podrodzina Actinidioideae Gilg in Engl. & Prantl, plemię Actinidieae Gilg in Engl. & Prantl., rodzaj aktinidia (Actinidia Lindl.)^[10].

Wykaz gatunków^[6]

Actinidia acuminata Budisch. ex Trautv.
Actinidia arguta (Siebold & Zucc.) Planch. ex Miq. – aktinidia ostrolistna
Actinidia arisanensis Hayata
Actinidia asymmetrica F.Chun
Actinidia callosa Lindl.
Actinidia carnosifolia C.Y.Wu
Actinidia changii P.S.Hsu
Actinidia chengkouensis C.Y.Chang
Actinidia chinensis Planch. – aktinidia chińska
Actinidia chrysantha C.F.Liang
Actinidia cylindrica C.F.Liang
Actinidia deliciosa (A.Chev.) C.F.Liang & A.R.Ferguson – aktinidia smakowita
Actinidia eriantha Benth.
Actinidia fanjingshanensis S.D.Shi & Q.B.Wang
Actinidia farinosa C.F.Liang
Actinidia fasciculoides C.F.Liang
Actinidia fortunatii Finet & Gagnep.
Actinidia fulvicoma Hance
Actinidia glabra H.L.Li
Actinidia glaucocallosa C.Y.Wu
Actinidia globosa C.F.Liang
Actinidia gracilis C.F.Liang
Actinidia grandiflora C.F.Liang
Actinidia hemsleyana Dunn
Actinidia henanensis C.F.Liang
Actinidia henryi Dunn
Actinidia holotricha Finet & Gagnep.
Actinidia hubeiensis H.M.Sun & R.H.Huang
Actinidia hypoglauca C.Pei & Y.W.Law
Actinidia indochinensis Merr.
Actinidia jiankouensis S.D.Shi & Z.S.Zhang
Actinidia jijiangensis C.F.Liang & Y.X.Lu
Actinidia kolomikta (Rupr. & Maxim.) Maxim. – aktinidia pstrolistna
Actinidia kungshanensis C.Y.Wu & S.K.Chen
Actinidia laevissima C.F.Liang
Actinidia lanceolata Dunn
Actinidia latifolia (Gardner & Champ.) Merr.
Actinidia leptophylla C.Y.Wu
Actinidia liangguangensis C.F.Liang
Actinidia lijiangensis C.F.Liang & Y.X.Lu
Actinidia linguiensis R.G.Li & X.G.Wang
Actinidia longicarpa R.G.Li & M.Y.Liang
Actinidia macrosperma C.F.Liang
Actinidia maloides H.L.Li
Actinidia melanandra Franch.
Actinidia melliana Hand.-Mazz.
Actinidia obovata Chun ex C.F.Liang
Actinidia pentapetala R.G.Li & J.W.Li
Actinidia persicina R.G.Li & L.Mo
Actinidia petelotii Diels
Actinidia pilosula (Finet & Gagnep.) Stapf ex Hand.Mazz.
Actinidia polygama (Siebold & Zucc.) Maxim.
Actinidia rongshuiensis R.G.Li & X.G.Wang
Actinidia rubricaulis Dunn
Actinidia rubus H.Lév.
Actinidia rudis Dunn
Actinidia rufa (Siebold & Zucc.) Planch. ex Miq.
Actinidia rufotricha C.Y.Wu
Actinidia scabiifolia Dunn
Actinidia sorbifolia C.F.Liang
Actinidia stellatopilosa C.Y.Chang
Actinidia strigosa Hook.f. & Thomson
Actinidia styracifolia C.F.Liang
Actinidia suberifolia C.Y.Wu
Actinidia sugawarana Koidz.
Actinidia tetramera Maxim.
Actinidia trichogyna Franch.
Actinidia truncatifolia C.Y.Chang & P.S.Liu
Actinidia ulmifolia C.F.Liang
Actinidia umbelloides C.F.Liang
Actinidia valvata Dunn
Actinidia venosa Rehder
Actinidia viridiflava P.S.Hsu
Actinidia vitifolia C.Y.Wu
Actinidia zhejiangensis C.F.Liang

Zastosowanie

Osobny artykuł: kiwi (owoc).

Owoce kiwi są spożywane na surowo. Można spożywać je w całości, razem ze skórką, która jest bogatym źródłem witamin.
- Wartość odżywcza: kiwi zawiera duże ilości witaminy C. W 100 g owoców jest jej około 90 mg. Zawartość potasu jest nieco mniejsza od spotykanej w bananach. Owoc zawiera także witaminę A, witaminę E, witaminę K, wapń, żelazo i kwas foliowy.
Surowe owoce zawierają peptydazę (aktynidinę lub papainę), która może wywoływać alergie u ludzi. Szczególnie dla osób uczulonych na papaję lub ananasy owoce kiwi nie są wskazane.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Actinidia Lindley. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-11-02].
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 12, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Actinidia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-02].
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 188. ISBN 0-333-73003-8.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Actinidia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-18]. (ang.).