Ixodes

Ixodes

Gemeiner Holzbock (Ixodes ricinus)

Systematik
Klasse: Spinnentiere (Arachnida)
Unterklasse: Milben (Acari)
Überordnung: Parasitiformes
Ordnung: Zecken (Ixodida)
Familie: Schildzecken (Ixodidae)
Gattung: Ixodes
Wissenschaftlicher Name
Ixodes
Latreille, 1795

Ixodes ist die artenreichste Gattung der Zecken aus der Familie der Schildzecken (Ixodidae) und umfasst etwa 250 Arten. Der bekannteste europäische Vertreter ist der Gemeine Holzbock (Ixodes ricinus). Alle Zecken sind hämatophage Ektoparasiten (sie saugen Blut). Etliche Arten übertragen dabei im Blut lebende Endoparasiten oder pathogene Mikroorganismen und können als Krankheitsüberträger für die Verbreitung von Zoonosen eine bedeutende Rolle spielen. Nach einer Wahrscheinlichkeitsstudie stehen 14 Ixodes-Arten im Verdacht, besonders häufig als Vektoren für Zooanthroponosen (die Übertragung von Zoonosen auf den Menschen) verantwortlich zu sein.[1] Um dem Verdacht der Übertragung einer Zoonose nachzugehen, kann eine Artbestimmung sinnvoll sein.

Beschreibung

Viele Vertreter sind dreiwirtig, nutzen also in jedem Entwicklungsstadium (als Larve, als Nymphe und im Adultstadium) einen anderen Wirt.

Ixodes besitzen keine Augen und keine Festons (‚Hinterrandläppchen‘), im Gegensatz zu anderen Zecken. Das Capitulum (‚Köpfchen‘) weiblicher Zecken ist bedeutend länger als das männlicher.[2]

Die Ontogenese bei Ixodes verläuft häufig sehr individuell. Das bedeutet, dass sich Tiere aus dem gleichen Gelege in unterschiedlichen Entwicklungsstadien befinden können und ihr biologisches Alter kann um Monate bis Jahre differieren. Das erschwert das Erstellen von Populationsmodellen außerordentlich.[3]

Arten

Häufig unterscheiden sich Arten nicht durch das Vorhandensein oder Fehlen eines Merkmals, sondern durch den Grad einer Ausprägung. Das erschwert die Identifizierung, aber auch die Beschreibung von Artmerkmalen beträchtlich.[4] Daher ist für eine Artbestimmung oft wichtig, das Wirtstier korrekt zu bestimmen. Auch elektronenmikroskopische Detailaufnahmen können helfen.[5] Eine Bestimmung mittels mtDNA-Analyse scheint daher ideal.[6] Auch der Einsatz von MALDI-TOF zur Proteincharakterisierung kann einen guten Beitrag bei der schwierigen Artbestimmung von Ixodes leisten.[7]

Zur Gattung gehören folgende Arten:[8]

  • Ixodes abrocomae Lahille, 1917
  • Ixodes acuminatus Neumann, 1901
  • Ixodes acutitarsus (Karsch, 1880)
  • Ixodes affinis Neumann, 1899
  • Ixodes albignaci Uilenberg & Hoogstraal, 1969
  • Ixodes alluaudi Neumann, 1913
  • Ixodes amarali Fonseca, 1935
  • Ixodes amersoni Kohls, 1966[9]
  • Ixodes anatis Chilton, 1904
  • Ixodes andinus Kohls, 1956
  • Ixodes angustus Neumann, 1899
  • Ixodes antechini Roberts, 1960
  • Ixodes apronophorus Schulze, 1924
  • Ixodes arabukiensis Arthur, 1959
  • Ixodes aragaoi Fonseca, 1935
  • Ixodes arboricola Schulze & Schlottke, 1930
  • Ixodes arebiensis Arthur, 1956
  • Ixodes ariadnae Hornok, 2014[10]
  • Ixodes asanumai Kitaoka, 1973
  • Ixodes aulacodi Arthur, 1956
  • Ixodes auriculaelongae Arthur, 1958
  • Ixodes auritulus Neumann, 1904
  • Ixodes australiensis Neumann, 1904
  • Ixodes baergi Cooley & Kohls, 1942
  • Ixodes bakeri Arthur & Clifford, 1961
  • Ixodes banksi Bishopp, 1911
  • Ixodes bedfordi Arthur, 1959
  • Ixodes bequaerti Cooley & Kohls, 1945
  • Ixodes berlesei Birula, 1895
  • Ixodes bivari Santos Dias, 1990
  • Ixodes boliviensis Neumann, 1904
  • Ixodes brewsterae Keirans, Clifford & Walker, 1982
  • Ixodes browningi Arthur, 1956
  • Ixodes brumpti Morel, 1965
  • Ixodes brunneus Koch, 1844
  • Ixodes calcarhebes Arthur & Zulu, 1980
  • Ixodes caledonicus Nuttall, 1910
  • Ixodes canisuga Johnston, 1849 - Fuchszecke
  • Ixodes capromydis Cerný, 1966
  • Ixodes catherinei Keirans, Clifford & Walker, 1982
  • Ixodes cavipalpus Nuttall & Warburton, 1908
  • Ixodes ceylonensis Kohls, 1950
  • Ixodes chilensis Kohls, 1956
  • Ixodes colasbelcouri Arthur, 1957
  • Ixodes collaris Hornok, 2016[11]
  • Ixodes collocaliae Schulze, 1937
  • Ixodes columnae Takada & Fujita, 1992
  • Ixodes conepati Cooley & Kohls, 1943
  • Ixodes confusus Roberts, 1960
  • Ixodes cookei Packard, 1869
  • Ixodes cooleyi Aragão & Fonseca, 1951
  • Ixodes copei Wilson, 1980
  • Ixodes cordifer Neumann, 1908
  • Ixodes cornuae Arthur, 1960
  • Ixodes cornuatus Roberts, 1960
  • Ixodes corwini Keirans, Clifford & Walker, 1982
  • Ixodes crenulatus Koch, 1844
  • Ixodes cuernavacensis Kohls & Clifford, 1966
  • Ixodes cumulatimpunctatus Schulze, 1943
  • Ixodes dampfi Cooley, 1943
  • Ixodes daveyi Nuttall, 1913
  • Ixodes dawesi Arthur, 1956
  • Ixodes dendrolagi Wilson, 1967
  • Ixodes dentatus Marx, 1899
  • Ixodes dicei Keirans & Ajohda, 2003
  • Ixodes diomedeae Arthur, 1958
  • Ixodes diversifossus Neumann, 1899
  • Ixodes djaronensis Neumann, 1907
  • Ixodes domerguei Uilenberg & Hoogstraal, 1965
  • Ixodes downsi Kohls, 1957
  • Ixodes drakensbergensis Clifford, Theiler & Baker, 1975
  • Ixodes eadsi Kohls & Clifford, 1964
  • Ixodes eastoni Keirans & Clifford, 1983
  • Ixodes eichhorni Nuttall, 1916
  • Ixodes eldaricus Dzhaparidze, 1950
  • Ixodes elongatus Bedford, 1929
  • Ixodes eudyptidis Maskell, 1885
  • Ixodes euplecti Arthur, 1958
  • Ixodes evansi Arthur, 1956
  • Ixodes fecialis Warburton & Nuttall, 1909
  • Ixodes festai Rondelli, 1926
  • Ixodes filippovae Cerný, 1961
  • Ixodes fossulatus Neumann, 1899
  • Ixodes frontalis Panzer, 1798
  • Ixodes fuscipes Koch, 1844
  • Ixodes galapagoensis Clifford & Hoogstraal, 1980
  • Ixodes ghilarovi Filippova & Panova, 1988
  • Ixodes gibbosus Nuttall, 1916
  • Ixodes granulatus Supino, 1897
  • Ixodes gregsoni Lindquist, Wu & Redner, 1999
  • Ixodes guatemalensis Kohls, 1956
  • Ixodes hearlei Gregson, 1941
  • Ixodes heinrichi Arthur, 1962
  • Ixodes hexagonus Leach, 1815 – Igelzecke
  • Ixodes himalayensis Dhanda & Kulkarni, 1969
  • Ixodes hirsti Hassall, 1931
  • Ixodes holocyclus Neumann, 1899
  • Ixodes hoogstraali Arthur, 1955
  • Ixodes howelli Cooley & Kohls, 1938
  • Ixodes hyatti Clifford, Hoogstraal & Kohls, 1971
  • Ixodes hydromyidis Swan, 1931
  • Ixodes inopinatus Estrada-Peña, Nava & Petney, 2014
  • Ixodes jacksoni Hoogstraal, 1967
  • Ixodes jellisoni Cooley & Kohls, 1938
  • Ixodes jonesae Kohls, Sonenshine & Clifford, 1969
  • Ixodes kaiseri Arthur, 1957
  • Ixodes kaschmiricus Pomerantsev, 1948
  • Ixodes kazakstani Olenev & Sorokoumov, 1934
  • Ixodes kerguelenensis André & Colas-Belcour, 1942
  • Ixodes kingi Bishopp, 1911
  • Ixodes kohlsi Arthur, 1955
  • Ixodes kopsteini Oudemans, 1926
  • Ixodes kuntzi Hoogstraal & Kohls, 1965
  • Ixodes laguri Olenev, 1929
  • Ixodes lasallei Méndez Arocha & Ortiz, 1958
  • Ixodes latus Arthur, 1958
  • Ixodes laysanensis Wilson, 1964
  • Ixodes lemuris Arthur, 1958
  • Ixodes lewisi Arthur, 1965
  • Ixodes lividus Koch, 1844
  • Ixodes longiscutatus Boero, 1944
  • Ixodes loricatus Neumann, 1899
  • Ixodes loveridgei Arthur, 1958
  • Ixodes luciae Sénevet, 1940
  • Ixodes lunatus Neumann, 1907
  • Ixodes luxuriosus Schulze, 1932
  • Ixodes macfarlanei Keirans, Clifford & Walker, 1982
  • Ixodes malayensis Kohls, 1962
  • Ixodes marmotae Cooley & Kohls, 1938
  • Ixodes marxi Banks, 1908
  • Ixodes maslovi Emelyanova & Kozlovskaya, 1967
  • Ixodes matopi Spickett, Keirans, Norval & Clifford, 1981
  • Ixodes mexicanus Cooley & Kohls, 1942
  • Ixodes minor Neumann, 1902
  • Ixodes minutae Arthur, 1959
  • Ixodes mitchelli Kohls, Clifford & Hoogstraal, 1970
  • Ixodes monospinosus Saito, 1968
  • Ixodes montoyanus Cooley, 1944
  • Ixodes moreli Arthur, 1957
  • Ixodes moscharius Teng, 1982
  • Ixodes moschiferi Nemenz, 1968
  • Ixodes muniensis Arthur & Burrow, 1957
  • Ixodes muris Bishopp & Smith, 1937
  • Ixodes murreleti Cooley & Kohls, 1945
  • Ixodes myospalacis Teng, 1986
  • Ixodes myotomys Clifford & Hoogstraal, 1970
  • Ixodes myrmecobii Roberts, 1962
  • Ixodes nairobiensis Nuttall, 1916
  • Ixodes nchisiensis Arthur, 1958
  • Ixodes nectomys Kohls, 1956
  • Ixodes neitzi Clifford, Walker & Keirans, 1977
  • Ixodes nesomys Uilenberg & Hoogstraal, 1969
  • Ixodes neuquenensis Ringuelet, 1947
  • Ixodes nicolasi Santos Dias, 1982
  • Ixodes nipponensis Kitaoka & Saito, 1967
  • Ixodes nitens Neumann, 1904
  • Ixodes nuttalli Lahille, 1913
  • Ixodes nuttallianus Schulze, 1930
  • Ixodes occultus Pomerantsev, 1946
  • Ixodes ochotonae Gregson, 1941
  • Ixodes okapiae Arthur, 1956
  • Ixodes oldi Nuttall, 1913
  • Ixodes ornithorhynchi Lucas, 1846
  • Ixodes ovatus Neumann, 1899
  • Ixodes pacificus Cooley & Kohls, 1943
  • Ixodes paranaensis Barros-Battesti, Arzua, Pichorim & Keirans, 2003
  • Ixodes pararicinus Keirans & Clifford, 1985
  • Ixodes pavlovskyi Pomerantsev, 1946
  • Ixodes percavatus Neumann, 1906
  • Ixodes peromysci Augustson, 1940
  • Ixodes persulcatus Schulze, 1930 – Taigazecke
  • Ixodes petauristae Warburton, 1933
  • Ixodes philipi Keirans & Kohls, 1970
  • Ixodes pilosus Koch, 1844
  • Ixodes pomerantzi Kohls, 1956
  • Ixodes pomeranzevi Serdyukova, 1941
  • Ixodes priscicollaris Schulze, 1932
  • Ixodes procaviae Arthur & Burrow, 1957
  • Ixodes prokopjevi (Emelyanova, 1979)
  • Ixodes radfordi Kohls, 1948
  • Ixodes rageaui Arthur, 1958
  • Ixodes randrianasoloi Uilenberg & Hoogstraal, 1969
  • Ixodes rangtangensis Teng, 1973
  • Ixodes rasus Neumann, 1899
  • Ixodes redikorzevi Olenev, 1927
  • Ixodes rhabdomysae Arthur, 1959
  • Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758) – Gemeiner Holzbock
  • Ixodes rothschildi Nuttall & Warburton, 1911
  • Ixodes rotundatus Arthur, 1958
  • Ixodes rubicundus Neumann, 1904
  • Ixodes rubidus Neumann, 1901
  • Ixodes rugicollis Schulze & Schlottke, 1930
  • Ixodes rugosus Bishopp, 1911
  • Ixodes sachalinensis Filippova, 1971
  • Ixodes scapularis Say, 1821 – Hirschzecke
  • Ixodes schillingsi Neumann, 1901
  • Ixodes schulzei Aragão & Fonseca, 1951
  • Ixodes sculptus Neumann, 1904
  • Ixodes semenovi Olenev, 1929
  • Ixodes serrafreirei Amorim, Gazeta, Bossi & Linhares, 2003
  • Ixodes shahi Clifford, Hoogstraal & Kohls, 1971
  • Ixodes siamensis Kitaoka & Suzuki, 1983
  • Ixodes sigelos Keirans, Clifford & Corwin, 1976
  • Ixodes signatus Birula, 1895
  • Ixodes simplex Neumann, 1906
  • Ixodes sinaloa Kohls & Clifford, 1966
  • Ixodes sinensis Teng, 1977
  • Ixodes soricis Gregson, 1942
  • Ixodes spinae Arthur, 1958
  • Ixodes spinicoxalis Neumann, 1899
  • Ixodes spinipalpis Hadwen & Nuttall, 1916
  • Ixodes steini Schulze, 1932
  • Ixodes stilesi Neumann, 1911
  • Ixodes stromi Filippova, 1957
  • Ixodes subterranus Filippova, 1961
  • Ixodes succineus Weidner, 1964
  • Ixodes taglei Kohls, 1969
  • Ixodes tamaulipas Kohls & Clifford, 1966
  • Ixodes tancitarius Cooley & Kohls, 1942
  • Ixodes tanuki Saito, 1964
  • Ixodes tapirus Kohls, 1956
  • Ixodes tasmani Neumann, 1899
  • Ixodes tecpanensis Kohls, 1956
  • Ixodes tertiarius Scudder
  • Ixodes texanus Banks, 1909
  • Ixodes theilerae Arthur, 1953
  • Ixodes thomasae Arthur & Burrow, 1957
  • Ixodes tiptoni Kohls & Clifford, 1962
  • Ixodes tovari Cooley, 1945
  • Ixodes transvaalensis Clifford & Hoogstraal, 1966
  • Ixodes trianguliceps Birula, 1895
  • Ixodes trichosuri Roberts, 1960
  • Ixodes tropicalis Kohls, 1956
  • Ixodes turdus Nakatsuji, 1942
  • Ixodes ugandanus Neumann, 1906
  • Ixodes unicavatus Neumann, 1908
  • Ixodes uriae White, 1852
  • Ixodes vanidicus Schulze, 1943
  • Ixodes venezuelensis Kohls, 1953
  • Ixodes ventalloi Gil Collado, 1936
  • Ixodes vespertilionis Koch, 1844
  • Ixodes vestitus Neumann, 1908
  • Ixodes victoriensis Nuttall, 1916
  • Ixodes walkerae Clifford, Kohls & Hoogstraal, 1968
  • Ixodes werneri Kohls, 1950
  • Ixodes woodi Bishopp, 1911
  • Ixodes zaglossi Kohls, 1960
  • Ixodes zairensis Keirans, Clifford & Walker, 1982
  • Ixodes zumpti Arthur, 1960

Einzelnachweise

  1. Laura Hyesung Yang, Barbara A. Han: Data-driven predictions and novel hypotheses about zoonotic tick vectors from the genus Ixodes. In: BMC Ecology, Band 18, Nr. 1, Februar 2018, Artikel 7, doi:10.1186/s12898-018-0163-2 (PDF).
  2. John L. Capinera: Encyclopedia of Entomology, Band 4. Springer Science & Business Media, 2008, ISBN 978-1-4020-6242-1, S. 3788. 
  3. Yu S. Balashov: Demography and population models of ticks of the genus Ixodes with long-term life cycles. In: Entomological Review, Band 92, Nr. 9, 2012, S. 1006–1011, doi:10.1134/S0013873812090072 (PDF).
  4. Robert Allen Cooley, Glen Milton Kohls: Characters ans Methods. In: The Genus Ixodes in North America, No. 184. US Government Printing Office, 1945, S. 3 (Seite einsehbar in Google Books).
  5. James E. Keirans, Carleton M. Clifford: The genus Ixodes in the United States: a scanning electron microscope study and key to the adults. In: Journal of Medical Entomology, Band 15, Supplement 2, Juli 1978, S. 1–38 doi:10.1093/jmedent/15.suppl2.1.
  6. Diane A. Caporale, Stephen M. Rich, Andrew Spielman, Sam R. Telford, Thomas D. Kocher: Discriminating between Ixodes ticks by means of mitochondrial DNA sequences. In: Molecular Phylogenetics and Evolution, Band 4, Nr. 4, 1995, S. 361–365, doi:10.1006/mpev.1995.1033.
  7. Pierre H. Boyer, Lionel Almeras, Olivier Plantard, Antoine Grillon, Émilie Talagrand-Reboul, Karen McCoy, Benoît Jaulhac, Nathalie Boulanger: Identification of closely related Ixodes species by protein profiling with MALDI-TOF mass spectrometry. In: PloS one, Band 14, Nr. 10, 2019, Artikel e0223735, doi:10.1371/journal.pone.0223735 (PDF).
  8. Jim Amrine: Catalog of the Acari: Ixodidae C.L.Koch, 1844. Texas A&M University, archiviert vom Original am 16. November 2004; abgerufen am 4. Dezember 2013. 
  9. GM Kohls: A new sea bird tick, Ixodes amersoni, from Phoenix Island (Acarina: Ixodidae). In: J. Med. Entomol. 3. Jahrgang, Nr. 1, April 1966, ISSN 0022-2585, S. 38–40, PMID 5941563. 
  10. Sándor Hornok, Jenő Kontschán, Dávid Kováts, Richárd Kovács, Dorottya Angyal, Tamás Görföl, Zsolt Polacsek, Zsuzsa Kalmár, Andrei D Mihalca: Bat ticks revisited: Ixodes ariadnae sp. nov. and allopatric genotypes of I. vespertilionis in caves of Hungary. In: Parasites & Vectors. Band 7, 2014, 202, doi:10.1186/1756-3305-7-202. 
  11. Sándor Hornok, Tamás Görföl, Péter Estók, Vuong Tan Tu, Jenő Kontschán: Description of a new tick species, Ixodes collaris n. sp. (Acari: Ixodidae), from bats (Chiroptera: Hipposideridae, Rhinolophidae) in Vietnam. In: Parasites & Vectors. Band 9, 2016, 332, doi:10.1186/s13071-016-1608-0. 
Commons: Ixodes – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien